Aan de oevers van de Glatt op de grens van Zürich, Wallisellen en Dübendorf staat een opvallend groot Spartaans wooncomplex met een hoge dichtheid. Vroeger stond hier de Zwicky-spinnerij, maar begin deze eeuw verplaatste het familiebedrijf de productie naar het buitenland. Vervolgens verkochten ze het bedrijventerrein aan twee ontwikkelaars.
Maar Zwicky Süd is geen evidente woonlocatie: het ligt in een moerasgebied, ingeklemd tussen industrie, de snelweg en een spoorwegviaduct. Er is wel een goede ontsluiting door het openbaar vervoer en de omgeving is volop in ontwikkeling, met onder andere de bouw van twee scholen. Er wordt verwacht dat de directe omgeving tegen 2030 met 120.000 inwoners (en evenveel banen) groeit, dus een gemengd woon- en werkproject past binnen deze context.
De projectontwikkelaars hebben een deel van het complex verkocht aan de wooncoöperatie Kraftwerk1, die in de jaren ’90 sterk heeft bijgedragen tot de heropleving van Genossenschaften in Zürich. Samen hebben ze Schneider Studer Primas Architekten aangesteld, via een architectuurwedstrijd. Deze architecten hadden al ervaring met een coöperatief woonproject, Holunderhof, zij het op een totaal andere schaal en locatie.
Bijzonder is dat Kraftwerk1 een project realiseert op privé grond, terwijl coöperaties doorgaans tegen voordelige voorwaarden grond pachten van de gemeente. Daardoor is de grondprijs relatief hoog. Maar ook de moeilijk gelegen locatie en de ambitie om een divers aanbod van goedkope en duurdere woningen, een sterke mix aan functies en een hoge mate van duurzaamheid te realiseren, waren geen evidente randvoorwaarden.
Voor de inrichting van het gebied combineren Schneider, Studer en Primas drie typen gebouwen: hoge slanke ‘schijven’ die het terrein omarmen en afschermen van de verkeersdrukte, lage maar flexibele ‘hallen’ die tegen de schijven aangeschoven worden en centraal twee massieve ‘blokken’. De slechts negen meter dikke schijven aan de randen kunnen flexibel onderverdeeld worden in hotelkamers, tweekamerappartementen, studio’s of gezinswoningen, maar waren bouweconomisch zeker niet interessant. De architecten hebben dit gecompenseerd door een bescheiden materiaalgebruik en de zeer compacte blokken (met veel minder buitengeveloppervlak) in het binnengebied. De gevels bestaan uit cortenstaal, gladde grijze betonpanelen en terrassen uit sobere oranje stalen staketsels.
De helft van het project is bestemd voor Kraftwerk: een intern gelegen blok en twee schijven. In het dikke blok zijn diepe en smalle woningen ontworpen, die daglicht krijgen via meerdere lichthoven in de kern. Deze hoven zijn tegelijk genereuze traphallen waarin gevarieerde tegelvloeren – een kunstproject – de harde ruimte verzachten. De appartementen hebben dus ramen naar de traphal, die jammer genoeg vaak afgesloten zijn door gordijnen of andere schermen, vooral omwille van de lichthinder van het kunstlicht tijdens de avonduren.
Naast andere bekende coöperatieve projecten zoals Kalkbreite en Hunziker Areal, toont ook Zwicky Süd hoe de Genossenschaft aanzet tot wooninnovatie. Er is een merkbaar verschil in de woning-plattegronden van de projectontwikkelaar en van Kraftwerk1. Bijzonder zijn de groepswoningen die met een gerecycleerde stalen brug de oversteek maken tussen het dikke blok en de slanke schijven. Een clusterappartement mag volgens de brandregelgeving maar plaats bieden aan veertien personen. Twee woonunits zijn direct verbonden met de gemeenschappelijke ruimte, maar de andere units liggen in de schijven en zijn ingericht voor (eenouder)gezinnen met kinderen én singles en stellen. Samen delen ze de keuken en enkele leefruimtes.
Tussen het compacte blok en de schijven liggen nog enkele lagere multifunctionele hallen. Deze gebouwen huisvesten patiowoningen, fietsenstallingen, autostaanplaatsen en KMO-units. Ook is er een sociaal restaurant als deel van de coöperatie, waarmee zij jobs realiseren voor personen met een handicap en zorgbehoevende adolescenten. Het is niet vanzelfsprekend dat Kraftwerk1 naast woningen ook lokale tewerkstelling (zoals een brouwerij), cultuur en openbaar leven realiseert, maar hier was het noodzakelijk bij gebrek aan voorzieningen in de directe omgeving.
Wel stellen we ons vragen bij het stedenbouwkundig ontwerp van het project, waarin het maaiveld als een zeer harde en sterk verdichte omgeving met weinig stedelijk leven is opgevat. Hopelijk kunnen de klimplanten tegen de oranje staketsels deze omgeving met de tijd wat verzachten, al speelt de slechte grondkwaliteit de planten wel parten.
Joep Gosen & Peggy Totté
11/02/2020
Wat betreft het samenleven en de solidariteit onder de bewoners, geeft volgend filmpje nog een mooie inkijk in het project:
Zwicky Süd
Adres Neugutstrasse – Seidenweg – Am Wasser, 8600 Dübendorf, Zwitserland
Architect Schneider Studer Primas Architekten
Typologie gemengd woon- en werkcomplex met 125 woningen
Coöperatie Kraftwerk1
Oplevering 2016
Tekeningen Schneider Studer Primas Architekten
Foto’s Peggy Totté & Kraftwerk1
