Het doel van de Wohngenossenschaften is betaalbare woningen te realiseren met een hoge woonkwaliteit. Die kwaliteit is belangrijk om ook huishoudens met een hoger inkomen aan te trekken. Daardoor ontstaat een goede sociale mix in het woonproject en wordt de financiële draagkracht van de coöperatie vergroot.

Kwaliteit realiseren door prijsvragen

De beschikbare bouwgrond in Zürich ligt vaak op complexe locaties omzoomd door infrastructuur, wat vraagt om innovatieve oplossingen! Een veelgebruikte methode om de gewenste hoge kwaliteit in het woonproject te krijgen is het uitschrijven van een wedstrijd voor de selectie van de architect. Deze worden in samenwerking met de stad Zürich uitgeschreven. Vaak worden er tien verschillende architecten aangeschreven, waaronder altijd twee jonge bureaus. De jury neemt vervolgens uitgebreid de tijd om de bijdragen te beoordelen zodat de meest ambitieuze en innovatieve oplossing bovenkomt.

Van innovatie tot kwalitatief verdichten

Een goed voorbeeld van zo’n innovatief project is Kalkbreite: een grootstedelijk woonproject bovenop een tramstelplaats met daarin ook winkels, kantoren, horeca en zelfs een bioscoop. Natuurlijk is dit een uitzondering in de stad. Veel andere wooncoöperaties dragen gewoon goed zorg voor hun woningbestand, maar zetten tegelijk in op kwalitatieve vernieuwing en verdichting. Veel bestaande wijken voldoen immers niet meer aan de huidige comforteisen en de woningen zijn te klein. Deze stadsvernieuwing gebeurt op een relatief kleine schaal: meestal 80 tot 150 woningen tegelijk.

Kijk bijvoorbeeld naar Wohngenossenschaft Im Gut. Aan weerszijden van de Gutstrasse stonden woonblokken uit de jaren 1950, van 3 tot 4 bouwlagen hoog. Aan één zijde van de straat werden 145 woningen vervangen door precies hetzelfde aantal. De nieuwe elegante appartementsgebouwen zijn 8 bouwlagen hoog en staan niet meer haaks op, maar evenwijdig aan, de straat. Op deze manier wordt de relatie tussen de woningen en de straat hersteld en blijft de sociale samenhang en het draagvlak voor voorzieningen bestaan. In de projecten Holunderhof en Am Glattbogen – die wij ook bezochten – werd een gelijkaardige strategie gebruikt.

Functiemenging en collectieve voorzieningen

Recentere Genossenschaften hebben geen grond meer kunnen aankopen. In plaats daarvan pachten zij grond van de stad. De stad stelt dan vaak haar voorwaarden. In het geval van Kalkbreite was het voorstel om – omwille van de centrale en complexe ligging – een mix van wonen met verschillende voorzieningen te maken. De initiatiefnemers van deze voorzieningen zijn ook lid van de coöperatie maar betalen een commerciële huur. Daardoor kan de coöperatie een grote financiële armslag ontwikkelen en terug investeren in de gemeenschap. 

Op Hunziker Areal is zo een nieuwe stadswijk ontwikkeld door de coöperatie Mehr als Wohnen. Hier zijn 13 woonblokken gerealiseerd voor 1400 bewoners met co-workingspaces, collectieve waslokalen, kantoren, (les)lokalen, horeca, een kinderdagverblijf, dans- en yogastudio’s, sauna’s, gedeelde buitenruimte en keukens, gastenverblijven, gemeenschappelijke (fietsen)parking, stilteruimtes etc. Een gemeenschappelijk was- en drooglokaal is trouwens standaard in een Zwitsers woongebouw, zelfs in commerciële ontwikkeling.

Het meest in het oog springend zijn de traphallen die ontworpen zijn als belangrijke ontmoetingsplaatsen voor de bewoners en speelruimte voor de kinderen.

Voordeel van grootschalige productaankoop

In de coöperatieve woonprojecten valt de uniforme, neutrale maar kwalitatieve uitstraling van de bouwmaterialen op. Zo liggen in de woonblokken van de Hunziker Areal overal dezelfde marmer composiet tegels die ze in grote aantallen aan voordelige prijzen hebben kunnen aankopen. Een bijkomend, maar niet onbelangrijk voordeel, is dat de herkenbaarheid zo vergroot wordt en woningen dus makkelijker uitwisselbaar zijn. Zeker in geval van verhuis bij een gewijzigde gezinssamenstelling is het interessant als de nieuwe woning hetzelfde aanvoelt als de oude.

Levenslang wonen in een diverse buurt

De coöperanten hebben een ‘woonrecht’ binnen een bepaald gebouw of coöperatie en zijn vaak niet geneigd om te verhuizen naar een ander project. Vele coöperaties houden immers rekening met ‘levenslang wonen’. Zo zijn er doorgaans geen woningen met meerdere verdiepingen en/of een trap en is ieder appartement geschikt voor mensen in een rolstoel of ouderen die slecht ter been zijn. 

Bovendien streven de meesten coöperaties doelbewust naar een sociale mix. In bepaalde projecten zal de stad een percentage van de woningen subsidiëren voor minder draagkrachtige mensen. In andere projecten zullen ze een specifieke woonvorm inrichten voor een bepaalde doelgroep zoals alleenstaanden, dat zijn de clusterappartementen. In deze woonvorm heeft de bewoner zijn eigen studio met kitchenette en kleine badkamer, maar worden living, keuken, eetplaats en badkamer met ligbad gedeeld. De bewonersgroep van zo’n appartement vormt eigenlijk een kleine coöperatie binnen de grote. Ze werkt sterk zelfregulerend en zorgt er zelf voor dat alle bewoners samen de huur betalen. Deze clusterappartementen zijn zeer in trek bij alleenstaande ouderen, werkenden, net-afgestudeerden en zelfs koppels of complete gezinnen.

Zuinig met energie

Sommige coöperaties maken deel uit van de ‘2000-watt samenleving’. Deze visie op het milieu is in 1998 ontwikkeld aan de ETH Zürich als antwoord op klimaatverandering, energievoorziening en -zekerheid. Het idee is dat als de beschikbare energievoorraad eerlijk verdeeld wordt over alle wereldburgers, iedereen recht heeft op 2.000 watt per uur. Nu verbruiken we bijvoorbeeld in West-Europa gemiddeld 6.000 watt tegenover 300 à 1.000 watt in de derde wereld. 

Door vernieuwing van de gebouwen, door een efficiënter vervoer en transport en door een andere manier van leven willen vele coöperaties en hun leden streven naar de 2000-watt samenleving. Autodelen is in Zürich al heel gebruikelijk en recent schafte de stad zelfs de verplichting af om parkeerruimte te voorzien. In Kalkbreite is er helemaal geen parkeerruimte voorzien en in de Hunziker Areal zijn slechts een 100-tal parkeerplaatsen beschikbaar voor 1400 bewoners. Hier moeten zij aantonen waarom ze een auto nodig hebben. Vaak is dat omwille van hun werk of omdat ze minder mobiel zijn. Het resultaat is een heel vriendelijke woonomgeving zonder auto’s, met voorzieningen op korte afstand en optimale vervoersmogelijkheden per openbaar vervoer, te voet of met de fiets. In het bijzonder krijgen de kinderen een veilige woonomgeving waar zij fijn op straat kunnen spelen.

Waarom coöperatief wonen?

In een coöperatief woonproject zijn er collectieve voorzieningen, wordt er doelbewust ingespeeld op sociale mix en interactie tussen de bewoners, is er meer oog voor de kwaliteit van materialen, de architectuur en de inrichting van de buitenruimte, is wonen terug betaalbaar, wordt er vanzelfsprekend rekening gehouden met de impact op het milieu, is er aandacht voor de zwakkeren in onze samenleving en hebben ruimtes dusdanige afmetingen dat ze op meerdere manieren gebruikt kunnen worden.

Wie kan er zich voorstellen dat in de trappenhal een buurtfeest gegeven wordt? In de nieuwe woongebouwen van Im Gut (ontworpen door architect Peter Märkli) wordt dat elk jaar gedaan.

Joep Gosen

Dit is verslag 2 van de Cera Coop Tour. Een delegatie van 45 personen bezocht in september 2019 samen met Cera en Architectuurwijzer tien coöperatieve woonprojecten in Zürich om een antwoord te vinden op de volgende vragen: Hoe werkt het coöperatieve woonmodel? Wat is de invloed op de woonkwaliteit en wat zijn de duurzame neveneffecten? Maar vooral, wat kunnen we eruit leren voor België? In enkele korte artikels lees je hier meer over. Lees ook:

1- Hoe werkt het coöperatieve woonmodel in Zürich?
3- De duurzame effecten van coöperatief wonen
4- Coöperatief wonen in Vlaanderen – lessen uit Zürich

Foto’s  © Peggy Totté & Joep Gosen

20/11/2019