Dagelijks lees je het in projectbrochures van ontwikkelaars, in persberichten van stadsontwikkelingsbedrijven of gewoon in de communicatie over nieuwe bouwprojecten: gebouw X wordt gesloopt om plaats te maken voor nieuwbouw Y. In het beste geval staat erbij dat het behoud van het bestaande gebouw als scenario werd onderzocht — maar toch niet haalbaar bleek. De argumentatie is meestal voorspelbaar: het gebouw zou niet meer te redden zijn, geen erfgoedwaarde hebben, niet voldoen aan de normen, renovatie zou te duur zijn…

Met Architectuurwijzer willen we deze en andere sloopredenen kritisch bevragen. Niet vanuit een romantisch verleden-ideaal, maar vanuit dringende noden en nieuwe inzichten: ecologisch, maatschappelijk, cultureel én economisch. Want waarom slopen we gebouwen die structureel nog in orde zijn en waarvan het potentieel amper onderzocht is? Waarom gaan we uit van tekorten, terwijl er eigenlijk meer dan genoeg gebouwd is?

De klimaatrealiteit

De bouwsector is verantwoordelijk voor ongeveer 38% van de wereldwijde CO₂-uitstoot. Daarbij wordt vaak enkel gekeken naar de energie die een gebouw verbruikt tijdens zijn levensduur (de zgn. operationele emissies), maar een groot deel zit net in de ‘embodied carbon’ — de CO₂ die vrijkwam bij de productie van bouwmaterialen en de bouw zelf. Sloop maakt die historische uitstoot ongedaan. Nieuwbouw, zelfs circulair of energiezuinig, start weer van nul, met een nieuwe uitstootpiek.

Zoals het vaak geciteerde adagium van RE-ST architectenvennootschap stelt: “Het duurzaamste gebouw is het gebouw dat je niet bouwt.” Of, zoals de Franse architect Anne Lacaton het verwoordde: “Slopen is een daad van geweld.”

Erfgoed als alles wat er al is

Het criterium ‘erfgoedwaarde’ als rechtvaardiging voor behoud is te smal. Té vaak werden gebouwen gesloopt omdat ze niet ‘mooi’ waren, of omdat ze uit een onbemind bouwtijdperk stammen. Maar elk gebouw, ook het meest banale, draagt sporen van cultuur, beleid, maatschappij. We willen daarom evolueren naar een breder erfgoedbegrip, waarin we het bestaande niet langer op voorhand diskwalificeren.

Het is ook aan de architect om waarde te herkennen én toe te voegen. Transformeren is een ontwerpopgave. Gebouwen hoeven niet perfect te zijn om waardevol te worden. Goed genoeg is vaak meer dan genoeg.

De prijs van sloop

Het klopt dat renovatie vaak niet goedkoper is dan nieuwbouw. Maar in veel kosten-batenanalyses wordt niet gerekend met de maatschappelijke impact van sloop: verlies aan materialen, aan energie, aan CO₂, aan collectief geheugen. Zoals het essay Beter dan sloop aangeeft: de kosten van sloop worden te vaak afgewenteld op de samenleving en volgende generaties. Dat vraagt om een andere logica, ook in ons fiscale en beleidskader. Hergebruik en reconversie zouden niet het moeilijkste, maar het voorkeursscenario moeten zijn.

Van bouwen naar verbouwen

We staan voor immense uitdagingen: klimaatdoelstellingen, wooncrisis, de nood aan nieuwe scholen en publieke infrastructuur. De reflex van ‘bouwen, bouwen, bouwen’ lijkt logisch, maar is dat niet. Architectuurwijzer pleit voor een ander mantra: ‘verbouwen, verbouwen, verbouwen’.

Niet alleen omwille van het klimaat, maar ook vanuit ruimtelijk en sociaal oogpunt: reconversie betekent minder aanslag op open ruimte, minder juridische vertraging, minder NIMBY-effect. Bovendien willen veel bewoners liever dat bestaande, leegstaande gebouwen in hun buurt een nieuwe bestemming krijgen dan dat ze verdwijnen.

Een cultuuromslag

‘Goed genoeg. Reflecties rond radicaal behoud’ wil bijdragen aan een cultuuromslag. Niet alles hoeft nieuw. Niet alles moet perfect. Veel van wat we nodig hebben is er al – we moeten het enkel herontdekken, herdenken, herontwerpen. Zoals Stichting Mevrouw Meijer het stelt: “Stel je voor dat we ontdekken dat we genoeg gebouwen hebben.”

Die overtuiging willen we voeden met debat, voorbeelden en praktijkkennis.

Vanuit een lange traditie, naar een toekomstgericht traject

Architectuurwijzer werkt al langer rond (jong) erfgoed, modernistische architectuur en herbestemming. Recent organiseerden we lezingen met vernieuwende Brusselse bureaus als Rotor, Karbon’, OUEST architecture en Label architecture​. In 2025 volgen nog lezingen van onze Nederlandse collega’s van Atelier Winhov, Stichting Mevrouw Meijer en Maarten van Kesteren. We plannen ook een tentoonstelling in CCHA Hasselt rond leegstaand modernistisch erfgoed in Limburg en engageren hiervoor een jonge fotograaf om een aantal gebouwen op hun potentieel te portretteren. Tijdens onze geplande architectuurtrip naar Charleroi staan ook enkele boeiende reconversieprojecten op de agenda.

We onderzoeken hoe we dit traject GOED GENOEG in de toekomst kunnen verderzetten via lezingen, tentoonstellingen, reizen, artikels, websites en documentaires. Steeds met hetzelfde doel: verborgen potentieel zichtbaar maken, inspirerende voorbeelden tonen en het publieke gesprek aanwakkeren.

Over de titel: Goed genoeg

Met deze titel verwijzen we bewust naar twee betekenissen:

1. Er is ‘genoeg goed’ – er is in Vlaanderen een enorme voorraad gebouwen die mits visie en zorg kunnen inspelen op onze noden van vandaag en morgen.
2. Wat we hebben is ‘goed genoeg’ – niet perfect, maar wél vol potentie. Via slimme keuzes en doordacht ontwerp kunnen we transformeren in plaats van afbreken.

De term sluit aan bij het denken rond sufficiency – genoeg als alternatief voor altijd maar méér.

Tot slot

We weten: niet elk gebouw kan blijven staan. Maar we willen dat behoud de norm wordt, en sloop de uitzondering. ‘Sloop of behoud’ mag geen neutrale afweging meer zijn tussen twee gelijkwaardige opties. Met ‘GOED GENOEG’ willen we bouwen aan een nieuwe architectuurcultuur. Een cultuur van het behoud.

26/03/20225

Foto  Genk Home Portavida © Amélie Lammens voor Architectuurwijzer