“Het is begonnen in de Westhoek met een aantal mensen die vanuit verschillende organisaties betrokken waren bij denkoefeningen rond de toekomst van de regio. We hadden het gevoel dat de Westhoek aan het vervlakken was, dat we overal dezelfde dingen zagen: dezelfde sociale huisjes, dezelfde verkavelingen, dezelfde pure ingenieurslogica voor de inrichting van het publiek domein tot en met dezelfde architectuur voor publieke gebouwen, vooral veel betonnen dozen. Hiermee was de identiteit van de Westhoek geruisloos aan het verdwijnen”, zo start Niek De Roo zijn verhaal over het ontstaan van WinVorm. Eind jaren ‘90 was Niek één van de drijvende krachten bij de oprichting van WinVorm – ofwel West-Vlaanderen in Vorm – een initiatief van de provincie West-Vlaanderen, de intercommunales Leiedal, de West-Vlaamse Intercommunale, de Vlaamse Landmaatschappij en het Team Vlaams Bouwmeester.

Verhaal van mensen

WinVorm is meer dan een procedure of een instrument. Niek De Roo: “Het hele verhaal is gestart met een aantal ‘compagnons de route’ vanuit verschillende diensten en instanties , die de  handen in elkaar sloegen om meer visie en kwaliteit op de agenda’s te krijgen. Achter deze mensen stonden er ook beleidsverantwoordelijken die deze initiatieven ruimte hebben gegeven.” Een belangrijke ‘compagnon’ was bOb Van Reeth, de eerste Vlaamse Bouwmeester. Er werd beslist om te focussen op drie zaken: inspiratie en nieuwe inzichten brengen rond plattelandsontwikkeling, een instrument om kwaliteit af te dwingen bij publieke investeringen in de dorpen én een procedure om goede ontwerpers aan te stellen. In 2000 werd een kwaliteitskamer opgericht met bOb Van Reeth als voorzitter. Taak was om advies te geven over investeringsprojecten in en rond dorpen in West-Vlaanderen die in aanmerking komen voor Europese plattelandssubsidies. Later is bOb Van Reeth vervangen door vier externe experten die worden aangesteld door het team Vlaams Bouwmeester. Daarnaast is het inschakelen van gebiedswerkers binnen WinVorm een belangrijke keuze geweest. Aanvullend dienen de provincie en de intercommunales als de voelsprieten van de kwaliteitskamer.

Van advies naar oproep

Het adviseren van de dorpskernvernieuwingsprojecten is een lastige opdracht gebleken. Bij de adviezen kwamen steeds dezelfde aandachtspunten boven drijven. Bern Paret, voormalig secretaris en gebiedswerker: “Een eerste opmerking was vaak: probeer de verscheidenheid aan materialen te beperken, probeer het eenvoudig te houden. Tevens was er veel aandacht voor groen, de historische structuur van de plek of zelfs het lichtplan van een dorpskern.” Met uitzondering van enkele kwalitatieve projecten, werden zo veel lokale besturen naar huis gestuurd met huiswerk. Helaas kwamen deze projecten niet altijd beter terug en dat was frustrerend voor beide partijen.

Wanneer een lokaal bestuur ertoe bereid was, is er begeleiding ingeschakeld vanuit de kwaliteitskamer. Maar vaak was het lastig werken als ‘stiefmoeder’ van de lokale ontwerper. In 2012 heeft de kwaliteitskamer daarom besloten om de aandacht te verleggen naar de selectie van de ontwerper. In overleg met de Vlaamse Bouwmeester is de Oproep WinVorm in het leven geroepen, naar analogie met de Open Oproep, op maat van publieke projecten met een budget van minder dan 2 miljoen. Mario Deputter had vanuit het team Vlaams Bouwmeester hiervoor veel begrip: “In de Westhoek waren andere bekommernissen, die wij in Brussel niet altijd goed aanvoelen.” Na korte tijd was er al een zichtbare verbetering van de projecten en focuste de kwaliteitskamer steeds meer op de Oproep WinVorm.

Brede instroom van ontwerpers

Zowel voor de bouwheren als voor de ontwerpers heeft Oproep WinVorm een duidelijke meerwaarde. Een lokaal bestuur heeft vaak weinig ervaring met concrete bouwopdrachten. Voor hen vormt de begeleiding van de opdracht, vanaf projectdefinitie tot uitvoering, een belangrijke hefboom om zich in te schrijven op WinVorm. Oproep WinVorm staat garant voor een bredere instroom aan potentiële architecten, wat in contrast staat met de interesse voor hun lokale procedures.

Kwaliteitsinjectie

Gelet op het succesverhaal van WinVorm is het onbegrijpelijk dat er nooit navolging is gekomen in andere provincies. Dit verhaal toont immers hoe een gebiedsgerichte werking als WinVorm een goede motor kan vormen om de juiste mensen samen te brengen. Misschien ligt hier een taak voor het team Vlaams Bouwmeester om deze lokale wedstrijdprocedure voor kleinschalige publieke projecten ook in andere provincies actief te stimuleren. Maar in de eerste plaats is er nood aan de ‘juiste mensen’ zoals gedreven ambtenaren, politici, intercommunales, gebiedswerkers en vele anderen om dit model elders te laten slagen.

In volgend filmpje vertelt Mario Deputter over de start van WinVorm en gaat hij in op de vraag of een dergelijk initiatief ook haalbaar is in Limburg.

Deze blog is een ingekorte versie van het artikel ‘Kwaliteitsinjecties in West-Vlaanderen’, dat Peggy Totté (AW) schreef in opdracht van Team Vlaams Bouwmeester voor © RUIMTE, magazine van de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning. Het is verschenen in Ruimte 48, p. 72-75, 2020. Klik hier voor de volledige versie.

Voor Architectuurwijzer kadert dit artikel binnen de werking rond Ruimtelijke kwaliteit.

08/02/2021

Foto’s  WinVorm © Tim van De Velde

• inzet: Knokke redderspost
• in tekst: Oostende Woonproject Westerkwartier