Heel Vlaanderen is in de ban van verdichting. Elke kavel binnen woongebied lijkt vandaag geschikt voor een nieuwbouwproject met een hogere woningdichtheid. Ook binnen bestaande sociale wijken bekijken de huisvestingsmaatschappijen waar en hoe verdichting mogelijk is, eventueel na afbraak van bestaande huizen of appartementen. Dit is een logische ruimtelijke reflex in functie van het inkorten van de lange wachtlijsten voor sociale huisvesting, maar tegelijk vraagt dit toch enig voorbehoud.

Ten eerste is een vlotte bereikbaarheid een belangrijke voorwaarde tot verdichting op elke locatie in Vlaanderen. Dit geldt zowel voor een perifere verkaveling van de socio-economische middengroep, maar eens te meer voor een sociale wijk waar bewoners van lage inkomensgroepen vaak aangewezen zijn op openbaar vervoer. In een sociale wijk met beperkte of geen openbaar vervoersontsluiting is het daarom niet aangewezen om bijkomende sociale huisvesting te voorzien. Dat is zowel ruimtelijk als sociaal niet verantwoord.

Tevens is het belangrijk om in het ontwerp van een sociale wijk of nieuwbouwproject voldoende aandacht te schenken aan zowel de woningkwaliteit als de privacy van de bewoners. Er kan nagedacht worden over nieuwe woonvormen of meer appartementen, maar het vraagt een zorgvuldige afweging en inrichting. Het samenleven in een sociaal appartementsgebouw wordt extra hard op de proef gesteld als de geluidsisolatie tussen de units onvoldoende is, als de donkere traphal onveilig aanvoelt, als bewoners over een smalle galerij langs elkaars slaapkamer moeten passeren, … 

Dit betekent niet dat er geen afbraak van verouderde sociale woningen en vervangingsbouw in sociale wijken meer denkbaar is. Integendeel. Tijdens de analyse van vier sociale wijken in Limburg toonden de bewoners van Nieuw-Sledderlo in Genk een positief gevoel van vooruitgang bij de renovatie van hun wijk: “Er wordt gewerkt aan de wijk. Er is hier veel veranderd.” Naast enkele nieuwe woonblokken zat de meerwaarde ook in de herinrichting van een nieuw groen hart voor de wijk, waar regelmatig een picknick voor en met de wijkbewoners wordt georganiseerd. 

Ook in andere sociale wijken is een ruimtelijke transformatie met positieve neveneffecten perfect denkbaar. In de stadswijk Ter Hilst in Hasselt worstelt men met de erfenis van een lastig stedenbouwkundig plan uit de jaren ‘70. De straten worden gekenmerkt door gesloten garageboxen, tuinmuren, zijgevels en een beperkt aantal voordeuren. De binnengebieden kennen zowel voordeuren als blinde tuinmuren en verborgen hoeken, waardoor ze als onveilig worden ervaren. In deze wijk heeft het geen zin om te investeren in de renovatie van daken en schrijnwerk, maar is een nieuw stedenbouwkundig plan nodig met leesbare bouwblokken, een heldere groenstructuur, aangename straten met voordeuren, … Een hogere woningdichtheid is hier niet het uitgangspunt, maar kan een positief neveneffect zijn.

Kortom, laat ons vooral blijven zoeken naar de nodige vernieuwing en verbetering van de bestaande sociale wijken, dat is zowel ruimtelijk als sociaal zeker nodig. Maar wees voorzichtig met verdichting of nieuwe woonvormen. Bewoners zijn in de eerste plaats gebaat met kwalitatieve (goed geïsoleerde) woningen en aangename private buitenruimtes. De wijk of collectieve ruimtes vormen voor hen vaak eerder een luxe vraagstuk in tweede orde. 

Een mooi voorbeeld van een zeer bescheiden transformatie van de wijk lijkt ons de recente vernieuwbouw in de sociale wijk Westveld te Sint-Amandsberg. In deze wijk dateren de bestaande woningen van 1954 en kenmerken ze zich door hun eenvoud van 2 lagen en een dak. Hier worden enkele bestaande huizen gewoon vervangen door nieuwe woningen. Ondanks de strikte stedenbouwkundige randvoorwaarden van de wijk heeft architect Bart Dehaene hier nieuwe kwalitatieve woningen ontworpen die toch voldoen aan de huidige oppervlakte- en isolatienormen. Door het werken met steenstrips en een dak in staande naad was het mogelijk om de buitenschil en dakschil zo dun mogelijk te houden. Tegelijk passen de nieuwe woningen zich mooi in de bestaande wijk.

Peggy Totté

10/04/2020

Deze blog is gebaseerd op de sociaal-ruimtelijke analyse van vier sociale wijken in Limburg, uitgevoerd door Architectuurwijzer, in samenwerking met Simply Community. Dit onderzoek kadert binnen het partnerschap met de provincie Limburg. De sociale huisvestingsmaatschappijen, het Woonplatform Limburg, de lokale professionals en vijf bewoners per wijk waren hier bij betrokken. Wie meer wil weten over dit onderzoek, kan het volledige rapport hier downloaden.

Lees ook: Samenhang tussen huis, wijk en sociale huisvestingsmaatschappij

Foto inzet  Westveld, Sint-Amandsberg, architect Bart Dehaene
Voor meer info over de wijk Westveld, zie website van Bart Dehaene