Een terugblik op de open oproep Maak de Straat.

Maak de Straat – met Zolder Zomert – beroerde de gemoederen. Langzaamaan werd duidelijk dat een ontwerp dat de publieke ruimte wil aanpakken kan overkomen als een aanslag op de individuele vrijheid. Kwam het doordat ArcK (UHasselt) en Architectuurwijzer een eerder urbane tactiek loslieten op een suburbane wijk? Het ging om een vorm van stedelijke acupunctuur: via een beperkte ingreep trachten om een minstens wijkbreed effect te creëren. Burobill kwam met Zolder Zomert nochtans allerminst met een dichtgetimmerd voorstel op de proppen. Er was altijd ruimte voor overleg. En er zíjn ook overlegmomenten met de lokale gemeenschap geweest in Zolder. Maar dat is, aanvankelijk, onvoldoende effectief gebleken. Waarschijnlijk ligt het ook aan die ene communicatiehandicap waar het hele ontwerpveld mee kampt: die van de visualisatie en het contextualiseren van de visualisatie.

Wellicht heeft de visualisatie van de camping die de inzending Zolder Zomert begeleidde, gevolgd door een uitvergroting van het campingidee in de geschreven pers, het voorstel al op voorhand de das omgedaan. De wijk – of toch een stevige fractie ervan – nam de visualisatie voor waar aan, als een plan dat alleen maar op die precieze manier uitgevoerd zou kunnen worden. Dat is uiteraard nooit de bedoeling geweest van Burobill (noch van AW, noch van ArcK). Een voor Architectuurwijzer ongeziene stroom van reacties verscheen onder de betreffende blogpost op de AW-website. Het voorstel werd blijkbaar evenmin gelezen als een mogelijkheid om mensen bij elkaar te brengen, om het aspect ‘verdichting’ op een zachte manier aan te brengen, of om de intrinsieke ruimtelijke kwaliteiten van de verkaveling in de verf te zetten – wat toch een belangrijke kanttekening bij de erg eendimensionale traditionele kritiek op de verkaveling had kunnen zijn. Elke mogelijkheid tot discussie over het voorstel en over de vele relevante kwesties die het voorstel bij de Maak-de-Straatselectiecommissie opriep, leek snel te verdampen. Negatieve reacties overschaduwden de positieve signalen die ArcK en AW opvingen.

Althans, zo leek het te gaan. De storm is ondertussen grotendeels gaan liggen. ArcK heeft moedig doorgezet en er alles aan gedaan om een goed contact met de buurt op te bouwen en te onderhouden. Dat werpt zijn vruchten af. Na de grote vakantie komen er workshops met bewoners. Samen met de bewoners zal ArcK een toekomstvisie voor de straat opstellen, het oorspronkelijke doel van de oproep!

De ontwerpcall is daarmee niet zonder positief resultaat geweest. De visualisatie heeft mensen wakker geschud – op een andere manier dan voorzien weliswaar – en dankzij wat veldwerk van ArcK is er nu de mogelijkheid om ter plaatse een waarachtig debat over de verkaveling op gang te trekken. De visualisatie heeft wellicht zelfs bepaalde issues onder de aandacht gebracht waar bewoners en onderzoekers voorheen minder of niet bij stilstonden.

Architectuurwijzer trekt toch lessen uit de gebeurtenissen, al is het vrijwel onmogelijk om op dit moment te zeggen hoe het dan wel had moeten lopen, te meer omdat er te discussiëren valt over wat het doel van een ontwerpoproep in samenwerking met een culturele organisatie juist is. De open oproep, met voor AW als belangrijkste doel ontwerpexpertise en in het bijzonder creatieve en ongeziene ideeën voor een reële situatie aandragen, is (voor AW) nog altijd een geschikte methodiek. Ook de analyse/probleemstelling en de verbeeldingskracht waarop Burobill vervolgens het ontwerp baseerde is legitiem. Het ontwerp zelf was fris en paste in wat AW begreep als de precieze doelstellingen van de oproep. Maar het bracht lokaal emoties teweeg en die emoties richtten zich in eerste instantie tegen een bepaalde, versteende versie van het in feite open ontwerpvoorstel. Een dergelijke cascade van reacties had de enthousiaste selectiecommissie niet zien aankomen.

Wat beter, of toch anders, had gekund is de communicatie. Als culturele organisatie is AW het aan zichzelf (en aan de Vlaamse Overheid) verplicht om eerlijk en open te communiceren. Het is om die reden dat de (winnende) inzendingen online verschenen, in hun oorspronkelijke vorm en vergezeld van een beknopt juryverslag. Achteraf bekeken was dat strategisch gezien geen gelukkige keuze. Het ontwerpvoorstel is juist daardoor een eigen leven gaan leiden. Architecten en stedenbouwkundigen zien in het voorstel een waaier aan mogelijkheden, die op verschillende schaalniveaus en in samenspraak met bewoners toegepast kunnen worden. Leken zien er een ‘af plan’ in, opgesteld door experten-van-buitenaf die de werkelijke dynamieken in de wijk en de gevoeligheden van de bewoners onvoldoende vatten. Beide interpretaties zijn even ‘waar’. Dat participatie en gesprek evengoed tot het plan behoorden en dat het begeleidende beeld maar een suggestie was, ging helaas verloren. De oproep komt bovendien voort uit ‘Capacity Building’, de groep binnen ArcK die werkt rond participatie, en Burobill is ook niet vies van overleg. Het doet nadenken over hoe dan wel te communiceren met een breed publiek en zeker over hoe dan wel een dialoog op te starten over ruimtelijke kwesties. Dát ruimtelijke kwesties mensen kunnen wakker maken is duidelijk gebleken; helaas is die wakkere houding maar via een omweg vertaald in een werkelijke dialoog.

Hetzelfde geldt voor de persaandacht: AW is tevreden met het feit dat de oproep de pers haalde, maar achteraf gezien heeft het op strategisch vlak wellicht meer kwaad dan goed gedaan.

Architectuurwijzer wil bijdragen aan een debat over ruimtelijke kwesties, maar AW hoeft geen projecten te doen slagen – reflectie is de kernfunctie van AW, niet productie. In dat opzicht is de oproep geslaagd. Toch blijft er op dit moment heel wat uiterst relevante materie verweesd achter. Het ontwerpvoorstel had het potentieel om een wijk, een gemeente, een aantal lokale organisaties en verenigingen en een ontwerpbureau (tijdelijk) te verbinden.

Dát is vooral jammer, dat die kans op een ongeforceerd gesprek tussen burgers, culturele actoren, een onderzoeksinstelling en een overheid door een samenloop van omstandigheden (voorlopig) gemist is. Want daar had AW uiteraard graag aan bijgedragen.

AW blijft communiceren met ArcK en AW blijft de acties en het onderzoek van ArcK in Heusden-Zolder steunen.

Roel De Ridder

04/09/2017

Foto BuroBill
* Uit Shakespeare’s Sister, The Smiths (Morrissey/Marr, 1985)