In 2019 bezocht AW samen met partner Cera tien coöperatieve woonprojecten in Zürich. Op weg naar het gerenommeerde project Kalkbreite passeerden we een ander opvallend gebouw aan de Badenerstrasse. Niet alleen het gebouw zelf springt in het oog, maar ook het kunstwerk aan de gevel: een pamflet voor de 2000-watt samenleving. Dit heeft wellicht veel te maken met de opdrachtgever van dit gebouw: de Baugenossenschaft Zurlinden. 

 

Deze bijzondere wooncoöperatie is in 1923 opgericht als zelfhulpcoöperatie van ambachtslieden in de bouw. Het was een antwoord op de wereldwijde economische crisis en de hyperinflatie ten gevolge van de Eerste Wereldoorlog. Via de vaste verloning van de leden werd eigen vermogen gegenereerd. Zo werd het terug mogelijk om te bouwen, maar ook zelf opdrachten te genereren. Vandaag bestaat de basis van de BGZ uit twintig innovatieve kleine en middelgrote bouwondernemingen. 

De verschillende ondernemers zijn goed op elkaar ingespeeld en waken samen sterk over het budget en de kwaliteit van hun projecten. Alle kennis rondom het ontwerpen en bouwen van een coöperatief woonproject wordt binnen de coöperatie continu uitgebreid en overgedragen. Zo onderscheidt Zurlinden zich als ondernemerscoöperatie sterk van de andere wooncoöperaties in Zürich die opgericht zijn als burgercoöperaties. In Zurlinden ligt de focus dus op de bouwtechnische innovatie terwijl andere coöperaties in Zürich (Mehr als Wohnen, Kalkbreite, Kraftwerk) zich eerder onderscheiden met vernieuwende woningtypes en sociale innovaties.

Illustratief is hun keuze om in het project aan de Badenerstrasse de principes van de 2000-watt samenleving te omarmen en die te vertalen in een opvallende architectuur. Bewoners in dit project engageren zich om slechts 2000 Watt op jaarbasis te verbruiken. Maar ook de bouwtechnische oplossingen passen binnen deze ambitie. Zo proberen zij de ‘grijze’ energie (nodig voor productie, transport, opslag, verkoop en verwijdering van een product) te verminderen en kiezen zij vaak voor onconventionele oplossingen die niet duurder zijn. De coöperatie ontwikkelde hiertoe een aantal innovatieve producten zoals modulaire keukens, dragende-wandsystemen in hout en een houten composiet vloer. Maar echt doorslaggevend is hun keuze om te bouwen in hout (wat de bouwtijd verkort), het gebruik van fotovoltaïsche installaties en waterstof als energiebron en de voortdurende monitoring.

Het woon- en winkelhuis aan de Badenerstrasse bevindt zich tussen twee openbare ruimtes: de straat in het zuiden en het stadspark Hardau in het noorden. De bouwcodex van Zürich schrijft voor dat een woonruimte altijd aan de meest rustige kant geventileerd dient te worden. Daardoor ontstaat een gebouw met twee identieke gezichten. In plaats van één compacte structuur zijn er zes houten ‘torentjes’ op een betonnen sokkel gebouwd. Zij geven het gebouw en de straat een bijzondere ritmering. Ze geven letterlijk licht en lucht. Binnen zorgt de structuur voor lange, smalle (3,5m brede) appartementen die van de zon op straat en de rust van het park profiteren.

 

Om te voldoen aan de 2000-watt samenleving is het gebouw op meerdere vlakken vernieuwend. De geknikte vezelcement gevelelementen doen niet alleen denken aan metselwerk, ze geven het gebouw ook een stedelijke uitstraling. De vouw maakt de elementen stijver, daardoor is een bevestiging aan slechts vier punten mogelijk. Dat betekent een reductie van zeventig procent aluminium in de wandopbouw en minder koudebruggen.

 

 

Dit gebouw vormt de eerste binnenstedelijke massief houten constructie waarvoor veel innovatieve bouwmethoden zijn ontwikkeld. De dragende muren zijn een herinterpretatie van traditionele massiefhouten bouwmethoden. Planken van tien op twintig centimeter (de meest economische dwarsdoorsnede van een dennenstam in centraal Zwitserland) zijn met een ‘kegel-en-gat’-structuur bevestigd in een onder- en bovenregel. Twee arbeiders kunnen veertig lopende meter muur per dag zetten. Door de geringe dikte ontstaat er bovendien meer bruikbare ruimte dan met conventionele baksteen muren die zeventien centimeter dik zijn. Op die manier leiden vernieuwende bouw- en samenwerkingsmethoden tot een interessante en vernieuwende architectuur, zonder dat dat expliciet het doel is.

Joep Gosen

02/07/2020

Woon- en winkelhuis Badenerstrasse

Adres  Badenerstrasse 378/380, 8004 Zürich, Zwitserland
Architect  Pool Architekten
Opdrachtgever  Baugenossenschaft Zurlinden
Programma  54 appartementen voor alleenstaanden, koppels en kleine gezinnen bovenop een parkeergarage en supermarkt
Oppervlakte  13.900 m² incl. parkeerruimte en supermarkt
Oplevering  2010

Foto’s  Giuseppe Micciché
Tekeningen  Pool Architekten