Bekijk de lezing, het interview en de foto’s.

Verslag door Nicki Janssens:

STAR komt gevat uit de hoek in Zebrazaal 

Op uitnodiging van Architectuurwijzer zakte het jonge Rotterdamse architectenbureau STAR af naar de Zebrazaal in Hasselt. Met enkele boeiende projecten en kritische studies trokken ze de architectuurreeks binnen de AZ-lezingen op gang.

Traditiegetrouw vinden in het voorjaar de AZ-lezingen plaats in de Zebrazaal van de Z33 in Hasselt. In deze lezingenreeks wordt er aandacht geschonken aan alles wat reilt en zeilt binnen de kunst-, design- en architectuurwereld. Met maar liefst drie internationale bureaus en één bureau uit eigen streek op het programma, wordt de honger van de architectuurliefhebber gestild.

Het Nederlandse bureau STAR mocht de spits afbijten. Echter, wie zich aan het Nederlands verwachtte, had zich vergist. Beatriz Ramo groeide per slot van rekening op in Spanje. Na haar studies verliet ze haar geboorteland en trok ze naar Nederland, waar ze niet meer weggeraakte. Ze werkte o.a. voor OMA, het bureau van Rem Koolhaas, tot ze in 2006 besloot haar eigen bureau op te richten. STAR was geboren. Deze naam werd zorgvuldig gekozen en staat voor ‘strategies + architecture’. Dé ingrediënten die, volgens Beatriz, zorgen voor een geslaagd project. In zes jaar tijd groeide STAR uit tot een bureau waar vandaag gemiddeld vijf tot acht personen van verschillende nationaliteiten zijn tewerkgesteld.

De meeste jonge architecten realiseren hun eerste projecten met familieleden als bouwheer. Maar omdat Beatriz’ familie in Spanje woonde, stortte het jonge bureau zich op het deelnemen aan architectuurwedstrijden. Ook vandaag vormen deze competities de belangrijkste bron van inkomsten voor STAR. Hierbij zoekt STAR telkens naar de essentie van de vraag. Door het gevraagde grondig te bestuderen en te strippen, weet STAR telkens met een eenvoudig maar krachtig en gevat voorstel op de proppen te komen. In haar prille bestaan nam het bureau al deel aan 27 wedstrijden. “Als je weet dat er soms 926 deelnemers zijn, besef je maar al te goed dat je meedoet aan een loterij”, aldus Beatriz.

Tijdens de lezing toonde Beatriz vier representatieve wedstrijdprojecten afgewisseld met enkele kritische studies. In deze studies worden tendensen binnen de maatschappij, en specifieker de architectuurwereld, op een satirische manier voorgesteld. Misschien overdreven, maar wel doeltreffend. Op een karikaturale, humoristische manier schudt Beatriz het publiek wakker en doet ze de toeschouwers nadenken over hun eigen aanpak en handelen.

Ook in Monu (Magazine On Urbanism) kan Beatriz haar kritische stem kwijt. Bovendien heeft ze dankzij deze job als redactrice de mogelijkheid om telkens weer nieuwe mensen te ontmoeten. Zo haalt ze de ontmoeting met Adolfo Natalini (Superstudio) aan als haar meest inspirerende moment van afgelopen jaar.

Paradise City was de eerste wedstrijd waar STAR aan deelnam. Voor een site, die door een snelweg wordt afgesloten van Logroño, werd een masterplan ontwikkeld voor zo’n 600-tal ééngezinswoningen.
STAR herdacht in haar voorstel de traditionele combinatie private tuin en publiek park. Het geheel zou voor de mensen van Logroño ontwikkeld worden als een publieke tuin, geïnspireerd op een barokke tuin zoals Versailles, terwijl de inwoners van de woningen op de site zelf zouden kunnen genieten van elk hun eigen park. Hierbij werden zes verschillende typologieën ontworpen die elk op hun eigen manier de relatie aangaan met het private park. STAR won de wedstrijd niet. Toch was het bureau ervan overtuigd dat hun masterplan vol goede ideeën zat, maar dat de jury ze gewoon niet zag.

Een andere competitie, Manzana 5, wist STAR wel te winnen. Zaragoza had besloten de site, gelegen bij het nieuwe station, te ontwikkelen. Hiervoor werd reeds een masterplan opgesteld waarin het bouwvolume strikt werd bepaald. In eerste instantie voelde STAR de drang de vastliggende vorm te veranderen maar uiteindelijk besloten ze het ontstaan van deze vorm te achterhalen. Ze ontdekten dat men had getracht het silhouet van het gebouw te minimaliseren om het zicht naar het station en het achterliggende gebied niet te blokkeren.
Als reactie op de strengheid van de opdracht en het reeds vastleggen van de vorm, besloot STAR het gebouw van een dynamische gevel te voorzien. Afhankelijk van het tijdstip, de weersomstandigheden en het standpunt waar je je bevindt, zal de gevel er telkens anders uitzien. Dankzij een vaste structuur kon ook binnenin het gebouw voor flexibiliteit gezorgd worden. Zo zijn er maar liefst 100 verschillende appartementen mogelijk, variërend van klein tot groot, met of zonder patio’s, dubbelhoge ruimten…
Daarnaast diende er ook naar een mooi zicht vanuit het appartement gezocht te worden. De bewoners hadden immers alleen lateraal zicht op de hoofdweg en het station. Toevallig had het schilderij La Maja Desnuda van Francisco de Goya, geboren in Zaragoza, dezelfde verhoudingen als het project. Hierop besloot STAR de tussenliggende tuinen aan te leggen met beplantingen in de gepixelde vorm van dit schilderij.
In 2007 gooide de crisis roet in het eten waardoor het project nog steeds in de pijplijn zit.

Een kleiner maar daarom niet minder uitdagend project kreeg de naam Cadrete House. Op een perceel van 4 tot 5 meter breed en 20 meter lang besloot een koppel een huis voor henzelf en hun drie kinderen te bouwen. De woning diende voorzien te worden van veel bergruimte en een ruimte die ingericht kon worden als winkel. Daarnaast moest de woning voldoende privacy bieden en op te splitsen zijn in twee volwaardige woningen indien de dochter zou trouwen.
De bouwheren hadden het idee de woning voor de dochter helemaal bovenaan te voorzien. STAR vroeg zich echter af hoelang deze ruimte dan onbenut zou blijven, men kon per slot van rekening niet voorspellen wanneer de dochter zou trouwen. Daarom bedachten Beatriz en haar team een woning die op één dag tijd gesplitst kon worden door middel van lichte scheidingswanden.
Ook de zoektocht naar voldoende bergruimte werd door STAR origineel beantwoord. Het bureau wilde op het beperkte perceel geen oppervlakte opofferen door een aparte bergruimte te voorzien. In plaats hiervan werd een lange gang 30 cm verbreed, waardoor er over de volledige lengte een kastenwand voorzien kon worden. Helaas bleek dit een dure oplossing te worden die haaks stond op het beperkte budget van de opdrachtgevers. Maar ook hiervoor bedacht STAR een oplossing. Ze besloten de wand te modelleren op basis van Billy, een boekenkast uit het gamma van Ikea. Het nadeel? De bouwheren zullen enkele weekends bezig zijn met het monteren van alle kasten.

Een wedstrijd waarmee STAR zich in de internationale spotlights wist te plaatsen, is Mirador del Palmeral. “Het is het simpelste project dat STAR ooit heeft voorgesteld maar tegelijkertijd heeft het veel controverse veroorzaakt”, vertelt Beatriz. De site waar het verhaal zich afspeelt, is een kunstmatige oase van palmbomen in Elche. Om veel toeristen naar zijn stad te lokken, wou de burgemeester de hulp inroepen van sterarchitecten zoals Calatrava. Hiervoor besloot hij een wedstrijd te organiseren met twee ronden. Twee ‘onbekende’ bureaus, die de eerste ronde zouden overleven, mochten het in de tweede ronde opnemen tegen vijf grote kleppers: MVRDV, SANAA, Foster, Abalos + Sentkiewicz en Lapeña & Torres. Met een iconisch gebouw wou de burgemeester The Palmeral of Elche promoten, hiervoor was slechts een beperkt budget beschikbaar.
STAR maakte de bedenking dat een iconisch gebouw de aandacht naar zich toe zou trekken terwijl hetgeen Elche nodig had een soort uitkijktoren was. STAR trok richting jury met het simpele idee van een reuzenrad, zonder verdere uitwerking, en een koffer vol argumenten, het één al wat gefundeerder als het ander. Immers, bepaalde argumenten leken eerder toevalligheden te zijn, maar misschien waren ze te leuk of te toevallig om niet te vermelden. Tot hun eigen verbazing wist het bureau de jury te overtuigen.
Na het winnen van de wedstrijd werd het rad verder uitgewerkt. Zo zal er onderaan het rad een plein verschijnen en zal er een paviljoen gebouwd worden. Ook een nieuw station wordt geïntegreerd. Het huidige groezelige, donker gebouw nodigt immers niet uit om een kijkje in de stad te gaan nemen.

Het is naar aanleiding van Mirador del Palmeral, dat STAR de studie In The Name Of The Past aanving. Het actieterrein van die competitie was gelegen langs een site dat opgenomen werd op de werelderfgoedlijst opgesteld door de UNESCO. Op een humoristische manier brengt het bureau de gaten in de regelgeving met betrekking tot bescherming onder de aandacht en uit ze haar frustraties tegenover dit nieuw fenomeen. Dit doen ze aan de hand van een 9-tal typemonumenten.
Met een collage van De Piazza dei Miracoli in Pisa toont STAR het fenomeen van The Lucky Monument. UNESCO laat immers niet toe dichtbij een door hen beschermd monument te bouwen. Een ander fenomeen wordt The Iconic Monument genoemd. Door iconische gebouwen zoals het Guggenheim Museum in Bilbao te gaan beschermen, schieten ze hun doel voorbij. Deze gebouwen werden immers gebouwd om de buurt eromheen op te waarderen, het lijkt dus erg onlogisch die omgeving te gaan bevriezen. STAR stelt met The Digital Monument voor om met behulp van Photoshop de gebouwen te laten zien hoe we ze willen zien en wil ze in het echt laten evolueren in plaats van te conserveren.

Op een vergelijkbare manier werd de studie O Mighty Green aangepakt. Aan de hand van een video en een serie van foto’s sluit Beatriz zonder al te veel woorden haar lezing af. Met bewerkte beelden van o.a. de Berlijnse muur en Villa Savoye wil STAR het debat op gang trekken over hoe gebouwen duurzaam kunnen zijn zonder ze letterlijk in te pakken met groen en aanspraak te maken op de schijnbare miraculeuze krachten ervan.

A-Z Lezing 2011-2012

Dinsdag 7 februari 2012, 20u

Z33, Hasselt