Wie door de Antwerpse Lange Beeldekensstraat rijdt, passeert een bescheiden poortgebouwtje dat zich onopvallend inpast tussen de rijhuizen. Niemand zou vermoeden dat er zich achter de glazen poort een bijzonder woonmilieu schuilhoudt. Architect Erik Wieërs ontwikkelde hier – op de site van een voormalige drukkerij – een aantal wooneenheden en kantoorruimte voor zijn architectenbureau, Collectief Noord. Geen evidente opgave, want hoe kan je een bouwblokverdichtend woon- en werkprogramma koppelen aan de door de stad opgelegde ontpittingsvraag*?

Een logische oplossing bestond erin de randen van de bouwplot te bebouwen. Via een onderdoorsteek kom je op een groen erf dat geflankeerd wordt door drie tuinpaviljoenen. Dit architecturale ensemble lijkt zich moeiteloos in te passen in de nogal grillige plot. De combinatie van rood genuanceerde baksteen, betonelementen en arrière corts refereert zowel naar de omliggende informele tuinmuren en achterbouwsels als naar een formele, stedelijke architectuur.

De tuinpaviljoenen herbergen een grondgebonden woning, een kantoorruimte en een carport met bovenliggende woning. Een derde woning met ruim terras bevindt zich bovenop de onderdoorgang. De leefruimtes van de wooneenheden in de paviljoenen bevinden zich telkens op de eerste verdieping, terwijl op de tweede verdieping een polyvalente ruimte gekoppeld is aan een groot dakterras. Volgens Erik is weten dat er mogelijkheden zijn tussen ruimte delen en ruimte voor jezelf hebben onontbeerlijk voor het welslagen van een wooncollectief: “Als ik de krant wil lezen ga ik rustig aan de keukentafel zitten. Als ik met een vriend wil praten die een slechte dag heeft gehad drinken we een glas whisky op het dakterras zonder dat iemand van de buren ons ziet of hoort. Als we een barbecue geven doen we dat op het erf, en de anderen mogen gewoon mee aanschuiven als ze dat wensen.”

Vandaag zijn er in Collectief Noord drie gezinnen met kinderen en een architectenbureau gehuisvest. De bewoners vergelijken deze vorm van samenleven met het leven in een klein plattelandsdorp: iedereen kent elkaar, men doet veel samen maar tegelijkertijd is er genoeg privacy. Het gegeven van midden in de stad over een kwaliteitsvolle woning te beschikken mét groene en veilige buitenruimte, maakt dat de suburbane droom hier niet de kop opsteekt. Ook van free-riders en bijhorende spanningen tussen bewoners lijken ze hier geen last te hebben. “Discussies over wie het gras deze week afmaait zijn er niet. Wie tijd en zin heeft begint eraan.” zegt Rowena, de vrouw van Erik. “Uiteraard werkt niet iedereen graag in de tuin, maar tracht elk individu al naar gelang zijn of haar capaciteiten een taak te vervullen binnen het collectief. Echte afspraken worden hierover niet gemaakt, dat blijkt ook niet nodig.” vult ze aan.

Ruimte delen kent echter ook grenzen, want de collectieve binnentuin wordt hermetisch afgesloten van de straat. Dit maakt natuurlijk de vergelijking met een gated community niet ongepast. Erik en collega-vennoot Hans Van Bavel nuanceren dit. Zij zijn het erover eens dat de kantoorruimte overdag een welkome sociale dynamiek genereert die het gated communitygevoel afzwakt en de grens tussen ‘het publieke’ en ‘het private’ tijdelijk doet vervagen.

Kwaliteitsvol wonen vormt in dit deel van de stad geen evidentie met haar verkeersstroom van jewelste en het schaarse aanbod van degelijke woningen. Collectief Noord speelt in op deze complexe realiteit. Het project toont dat – zelfs bij ogenschijnlijk moeilijk ontwikkelbare bouwplots – particulier initiatief orde op zaken kan stellen in het verzadigde stedelijke weefsel en kansen kan creëren om de woon- en belevingskwaliteit ervan te verhogen. De bewoners geven aan dat ze niet (meer) met gefrustreerde blik naar de wijk kijken. Vanuit Collectief Noord hebben zij de latente kwaliteiten ervan leren appreciëren.

Collectief Noord, Antwerpen
Architect Collectief Noord Architecten
Adres Lange Beeldekensstraat 106, Antwerpen
Typologie Woon-werkgebouw
Oplevering 2011

Tekst Glenn Lyppens
Foto Filip Dujardin, Collectief Noord, Liesbet Goetschalckx

*Ontpitting – het verwijderen van magazijnen en koterijen waardoor er ruimte komt voor tuinen – is een belangrijk speerpunt in Antwerpen. De binnengebieden van bouwblokken moeten maximaal ontpit worden ten voordele van tuinen en groen.

11/08/2018