In Marseille, aan de boulevard Michelet, staat een gebouw dat veel weg heeft van een oceaanstomer. Het is de eerste van vijf ‘unités d’habitation’ die Le Corbusier in Frankrijk en Duitsland ontwierp. De Franse regering gaf hem in 1946 de opdracht om mensen die hun huis verloren tijdens de oorlog, opnieuw te huisvesten. Zijn antwoord was een groots en vernieuwend gebouw, ontworpen als een ‘verticale tuinstad’. Zelfs vandaag nog – nu er steeds meer mensen in stedelijk gebied gaan wonen en de druk op open ruimte toeneemt – is het gebouw een prachtig voorbeeld voor kwalitatieve collectieve woningbouw.
De unité in Marseille wordt ook wel de Cité Radieuse of Stralende Stad genoemd. Voor het ontwerp ging Le Corbusier verder op enkele concepten waar het bureau al lang aan werkte. Aan de ene kant waren dat de ‘immeubles villas’. Dat zijn grote vrijstaande gebouwen met daarin individuele appartementen die de kwaliteit hebben van een vrijstaande woning, dus met verdiepingen en een ‘tuin’ of terras. Anderzijds waren dat de principes van de wooneenheid met standaardformaat en de interne luchtstraten – brede gangen – die de appartementen ontsloten.
De Stralende Stad staat volledig op ‘pilotis’ (kolommen) zodat het mediterrane landschap er vrijelijk onder door kan lopen. Het gebouw werd volledig opgetrokken in ter plaatse gestort beton. Dat verklaart ook de relatief lange bouwtijd van 1947 tot 1952 en was eigenlijk tegen de zin van Le Corbusier. Hij hoopte op een stalen structuur, maar dat bleek te duur vanwege de naoorlogse tekorten. En gelukkig maar, want het ruwe ‘beton brut’ zorgt voor het bijzondere karakter van het gebouw, ondersteund door de sculpturale vormen, strategisch geplaatste reliëfs en welbepaalde kleuraccenten.
Het gebouw huisvest 337 appartementen van 23 verschillende typen. Ze variëren in oppervlakte tussen de 15,50 m2 en 203 m2 en zijn geschikt voor huishoudens van één tot tien personen. Elk appartement is bereikbaar via de interne luchtstraat die zich om de drie verdiepingen herhaalt. Het E-type (dat het meeste voorkomt) is één travee breed, bevindt zich over twee bouwlagen en is dubbelzijdig georiënteerd, met aan beide zijden een balkon en zonwering.
Le Corbusier past voor het eerst zijn beroemde Modulor-maatsysteem toe. De verdiepingen van de appartementen zijn – waar er geen vide is – 226 cm hoog. Dat is de hoogte van een rechtopstaande man met zijn arm omhoog. Om de appartementen in te richten koos hij voor eenvoudig massa-geproduceerd meubilair, ontworpen door Charlotte Perriand en Jean Prouvé. De eenvoudige, kleurrijke, op maat gemaakte keukens zijn werkelijk een pareltje.
Het dak is uitgevoerd als een gemeenschappelijk zonneterras. De sculpturale ventilatieschachten, het uitzicht op de Middellandse zee, de bergen en de stad en alle voorzieningen maken het tot dé place to be van het gebouw. Zo is er een loopcircuit, tuin, zwembad, kinderopvang en sportzaal. Aan een van de interne luchtstraten liggen verschillende winkels en een hotel. In de gevel is deze luchtstraat herkenbaar door de verticale zonwering.
Vandaag is de unité vooral populair bij de hogere middenklasse. Het dak werd in 2010 gerenoveerd en huisvest tegenwoordig het MaMo: een tentoonstellingsruimte. Op het maaiveld zijn moestuinen voorzien. Deze worden – net als de rest van het gebouw en de voorzieningen – beheerd door de bewonersvereniging die al sinds de oplevering van het gebouw bestaat.
De Cité Radieuse heeft een grote invloed gehad op de naoorlogse bouwgeschiedenis. Niet alleen was ze de voorloper van een bouwstijl die we nu brutalisme noemen, haar rationalisme vond ook navolging bij bouwpromotoren die hierin een extreem efficiënt middel zagen om het (naoorlogse) huisvestingsprobleem op te lossen én veel geld te verdienen. Het hoeft daarbij niet gezegd te worden dat zij de (poëtische) kwaliteiten van de Cité Radieuse niet overnamen.
Joep Gosen
09/07/2019
Cité Radieuse
Adres 280 Boulevard Michelet, 13008 Marseille
Architect Le Corbusier
Typologie woongebouw met 337 appartementen en gemeenschappelijke voorzieningen
Oplevering 1952
Foto dak met zwembad Neil Dusheiko
Schets Le Corbusier
Foto gevel André P. Meyer-Vitali
Foto zwart-wit via architectuul.com
Foto gang met winkels Julio César Mesa
Bekijk ook de website van de bewonersvereniging en de renovatie van een appartement door Philipp Mohr.
