‘La Cité-Jardin du Kapelleveld’ wordt in augustus 1922 opgericht als coöperatieve huurdersvereniging binnen de regelgeving van sociale huisvesting. Net zoals private bedrijven, komen de coöperaties in aanmerking voor een goedkope lening van de Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen en Woonvertrekken (NGMWW) voor de bouw van sociale huurwoningen. Hun project wordt gerealiseerd op een terrein in Sint-Lambrechts-Woluwe waar ze voorlopig nog gespaard zijn van speculatieve grondprijzen.

De coöperatie is mede opgericht door de heren Vinck en Vleghe, respectievelijk voorzitter en ondervoorzitter van de NMGWW en dhr. Van Billoen, directeur en mede-oprichter van de andere huurderscoöperatie Le Logis. De coöperanten waren vaak bedienden, gepensioneerden of arbeiders die werkten op de ministeries.

 

 

Voor de opmaak van het stedenbouwkundig plan vroegen ze Louis Van der Swaelmen, die al een mooie reputatie had opgebouwd met andere Brusselse tuinwijken. Geheel volgens de basisprincipes van de tuinwijken vertrok hij in zijn ontwerp van de bestaande hoogteverschillen op het terrein. De wijk werd georganiseerd rond drie bestaande waaiervormige lanen. Tussen deze lanen werden zijstraten aangelegd waarlangs de woningen zijn gebouwd.

 

 

Voor de woningen zijn vier vooruitstrevende architecten aangesteld: Huib Hoste, Antoine Pompe, Paul Rubbers & Jean-François Hoeben. Samen zorgden zij voor variatie binnen het grotere geheel. Zo zijn er uitgesproken kubistische woningen met witte pleister en platte daken, maar ook woningen die door hun hellende daken en baksteen metselwerk sterk verwijzen naar de Amsterdamse school. De architecten experimenteren ook in de typologie van woningen. Ze streven naar woningen op maat van elk gezin en naar woningclusters met veel variatie in de architectuur.

 

 

Net als de andere tuinwijken lag ook Kapelleveld ver van de stad met haar voorzieningen. Helaas was de overheid niet geneigd om gemeenschappelijke voorzieningen te subsidiëren. In 1934 hebben de bewoners vervolgens zelf een vereniging opgericht die zorgde voor de verwezenlijking en het beheer van de sportvelden, feestzaal, bibliotheek, … gedurende 60 jaar. Ook is er een kerk gebouwd en was er was zelfs een station op de spoorlijn Brussel-Tervuren. Later wordt de wijk nog verschillende keren uitgebreid, onder andere om te voldoen aan de noden van de ouder wordende bevolking. Tot slot is er in de tuinwijk veel aandacht voor het openbare domein. Esthetische principes zoals het gesloten perspectief en de continue hoekverdraaiing in de straten van Kapelleveld dragen hier toe bij.

Door de vernieuwing en bijhorende modernistische architectuur – met witte hoekige huizen en platte daken – kreeg Kapelleveld de bijnaam ‘Le Maroc’. De door de architecten en coöperaties gehoopte sociale vernieuwing en samenwerking en verbinding met aangrenzende stadswijken werd een illusie. Binnen de wijk Kapelleveld was er wel een interessante sociale mix ontstaan. Zo zijn vanaf het begin een aantal woningen verkocht aan particulieren met een hoger inkomen die graag in een modernistische wijk in het groen wilden wonen. Later bleven vaak ook huurders hier graag wonen, hoewel hun inkomen het barema overschreed.

 

 

Ook de lage woningdichtheid van twaalf woningen per hectare en de grotere percelen zorgden voor een contrast met andere tuinwijken (meestal 30 w/ha). Dat was deels te wijten aan het beleid van de gemeente. Een ontwerp van Huib Hoste voor een toren met appartementen werd bijvoorbeeld door de burgemeester niet gegund omdat die “villa’s in zijn gemeente wou en geen krotten”. Maar de lage dichtheid was ook een doelbewust beleid van de coöperatie zelf.

 

 

Vandaag is Kapelleveld eigendom van de Alliantie van Brusselse Coöperatieven (ABC) die wordt erkend als een Huisvestingsmaatschappij van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Door de strikte reglementering vanuit de sociale huisvestingssector is de coöperatieve werking nagenoeg volledig verdwenen. Al is er wel een project sociale cohesie (PCS) in samenwerking met Habitat & Rénovation in de wijk.

Joep Gosen

15/05/2021

Kapelleveld

Programma  Tuinwijk met 416 woonhuizen, 10 handelsruimtes en diverse voorzieningen
Locatie  Sint-Lambrechts-Woluwe / Sint-Pieters-Woluwe, Brussel
Opdrachtgever  Coöperatieve Vennootschap Kapelleveld
Architecten  Huib Hoste, Antoine Pompe, Paul Rubbers & Jean-François Hoeben
Stedenbouwkundige  Louis Van der Swaelmen
Bouwperiode  1923-1926

Foto’s  Peggy Totté, Joep Gosen, Inventaris Bouwkundig Erfgoed

Bronnen & links

• https://monument.heritage.brussels/nl/Sint-Pieters-Woluwe/Tuinwijk_Kapelleveld/9005
• https://slrb-bghm.brussels/nl
• ‘De ontwikkeling van de tuinwijkgedachte in België – Een overzicht van de Belgische volkswoningbouw / 1830 – 1930’ Marcel Smets, uitgegeven door Pierre Mardaga in 1977
• Verslag ‘ICA Housing Site Visit – Thursday 26 april 2012’