Bekijk de lezing, het interview en de foto’s.

Verslag door Nicki Janssens:

Werk van eigen bodem in Zebrazaal dankzij Broekx-Schiepers
Voor de tweede architectuurlezing binnen de AZ-lezingen besloot Architectuurwijzer uit eigen bodem te putten. Door de evolutie van de lezingenreeks, die haar oorsprong vindt binnen de architectuuropleiding van de PHL en nadien met de Zebrazaal als locatie de naam ‘Massa-lezingen’ meekreeg, werden talentvolle bureaus uit eigen streek uit het oog verloren. Architectuurwijzer kwam tot inkeer en vroeg Jo Broekx en Marcella Schiepers van Broekx-Schiepers de micro ter hand te nemen en hun parcours met het publiek te delen.

Samen met Marcella Schiepers richtte Jo Broekx in 2002 het bureau Broekx-Schiepers in Hasselt op. Hun werkwijze werd toegelicht aan de hand van het Londense designbureau Apfel (A practice for everyday life) dat ze toevallig hadden leren kennen. Jo en Marcella waren danig onder de indruk van hun portfolio en ontdekten dat beide bureaus dezelfde manier van werken hanteerden.

Het omzetten van ordinaire, alledaagse dingen in extraordinair vormt voor beide teams bij elke opdracht een uitdaging. Zo maakt het bureau Broekx-Schiepers gebruik van gewone dingen als ingrediënten om hedendaagse architectuur te bereiden. Tijdens het ontwerpproces wordt het maximale uit de opdracht en het programma gehaald. De inspiratie vloeit voort uit de opdracht zelf. Het resultaat is telkens een ontwerp dat zich niet wil opdringen aan de context.

Dat de architecten in hun opzet slagen, werd doorheen de lezing steeds duidelijker. De ingrepen van het bureau, zowel in nieuwbouw, verbouwingen als interieurprojecten, blijven vaak bewust op de achtergrond en staan in contrast met het portfolio van zogenaamde sterarchitecten, denken we aan Calatrava, Frank Gehry… die hun stempel op de omgeving willen drukken en alle aandacht naar hun project willen toe zuigen.
De werkwijze van Broekx-Schiepers werd tijdens de lezing geïllustreerd met negen gerealiseerde projecten, aangevuld met een veelbelovend project dat nog in de startblokken staat.

Het eerste project dat die avond werd gepresenteerd, is de ééngezinswoning in Meerhout waarmee het bureau een publicatie in het Jaarboek Architectuur Vlaanderen 06 07 kon veroveren. In een spontaan gegroeide verkaveling wenste de bouwheer een traditionele woning met 100 000 Euro te realiseren. Een kleine rekensom leerde de ontwerpers dat hiermee een woning van 160 m² gebouwd kon worden. Met deze zelfopgelegde randvoorwaarde in gedachten, begonnen Jo en Marcella met het verschuiven van twee vierkanten op zo’n manier dat de zuidwest oriëntatie maximaal benut werd en er een extra ruimte ontstond die de ruimtelijkheid van de woning ten goede zou komen. De eenvoudige, archetypische woning, opgetrokken in traditionele materialen, krijgt dankzij deze dubbelhoge, polyvalente ruimte een extra dimensie. Dit soort ruimte zal in meerdere projecten naar voren komen en kan men aldus als een soort handelsmerk van het bureau beschouwen.

Het tweede project speelt zich af binnen een ruwbouwappartement in Hasselt, ontworpen door Bart Lens. Twee grafische vormgevers namen Broekx-Schiepers onder de arm om er een werkstudio van te maken waar ook kon worden gewoond. De architecten kwamen tot volgend concept: door binnen het appartement een schil aan te brengen, waarvan de uiteinden het licht gaan opzoeken, ontstaan er verschillende hoekjes en plekjes. Door de rode snelbouwsteen, waarin de schil werd gebouwd, ter hoogte van de keuken te kantelen, kan het nodige licht de ruimte binnendringen en de ventilatie verzorgen. Voor de verlichting liet het duo zich inspireren door Caruso St. John Architects.

Ook verbouwingen schuwt het bureau niet. Dit toont het aan de hand van een project in Kuringen. De bestaande woning was totaal verkeerd georganiseerd: de zuidgevel, grenzend aan de tuin waarachter een natuurgebied gelegen is, was erg gesloten. In plaats van de leefzone, bevond zich hier het nachtgedeelte. Ook het akkerlandschap aan de linkerzijde van de woning werd genegeerd.
De ontwerpers besloten de woning verticaal te organiseren over twee bouwlagen. De uitbreiding, een nieuw volume dat aan het dak werd toegevoegd, mocht zichtbaar blijven. Zo lijkt het dat het nieuw dak, uitgevoerd in hetzelfde materiaal als het originele dak, bovenop het bestaande is geland.

Ook de verbouwing van een landhuis met overwoekerde schuren te midden van de fruitvelden in Ransberg mag er wezen. De bouwheer had besloten dat de veranda en de achterschuur moesten verdwijnen om plaats vrij te maken voor een tuinkamer, carport, zwembad en slaapkamer in de overgebleven schuur. Jo en Marcella besloten dit programma met slechts één ingreep te verwezenlijken in plaats van verschillende componenten toe te voegen.
De bestaande gecementeerde sokkel van het landhuis werd uitgebreid met een uitgeholde betonnen sokkel waarin carport en zwembad werden ondergebracht. Het gelijkvloers van de schuur doet dienst als tuinkamer, de verdieping als slaapkamer. In dit volume is zowel oud als nieuw voelbaar. Het bureau koos ervoor de bruutheid van de bestaande wanden te behouden, de nieuwe wanden werden opgericht in zichtbaar metselwerk.

Het ontwerpen van een halfopen woning is niet evident. Broekx-Schiepers vergeleek twee gekoppelde woningen, naar aanleiding van volgend project in Wemmel, met een eeneiige tweeling; de te realiseren woning zou veel gemeen hebben met zijn buur maar elke woning zou tegelijkertijd zijn eigenheid behouden. Bijkomende moeilijkheid: op het perceel bevond zich een boom met riante kruin die men wou behouden.
Het programma, opgedeeld in verschillende volumes, werd ondergebracht onder het dak dat fungeert als een grote hoed boven alle woonvertrekken en het terras. De vorm van het dak werd zo ontworpen dat de kruin van de boom de plaats kan innemen die ze nodig heeft. Ook de hoogte van de dakrand werd zorgvuldig gekozen. Wanneer je recht staat, bevindt je je in de cocon, terwijl je zittend net onder de dakrand over het omliggende landschap kan kijken. Daarnaast vertoont de woning dezelfde trekken als de aanliggende buur: ze zal ook geschilderd worden en heeft ook een overstekend dak, grote schoorsteen en houten ramen. Ook het dieper liggend venster werd op een eigen manier gekopieerd.

In samenwerking met Peter Princen ontwikkelde het bureau zeven seniorenwoningen. Vertrekkend van een banale vorm, kwamen de architecten tot een U-vormig plan waarin elk appartement in meerdere richtingen werd georganiseerd en kon genieten van een goede oriëntatie en zicht op de tuin. In plaats van een private tuin ontwierp het team één doorlopende tuin waarin ieder zijn eigen plek heeft om in te zitten. In het midden van de U-vorm bevindt zich de carport. Dit is gemakkelijk in gebruik maar zorgt ook voor een schaalreductie van het middenplein. Bovendien hoopt men dat deze luifel dienst kan doen tijdens allerhande activiteiten zoals een zomerbarbecue. Het dak, ingericht als groendak en opgevat als vijfde volwaardige gevel, werd op welbepaalde delen groter voorzien zodat overdekt binnenkomen mogelijk wordt. In het interieur werd de houten balklaag zichtbaar gelaten. Deze balklaag bezorgt de ruimte een extra dimensie maar bleek ook praktisch om de uitkragende luifels te realiseren.

Een ander project dat onder handen werd genomen, is het restaurant Couvert-Couvert. Het gebouw had reeds eerder een specifiek uiterlijk meegekregen. Het architectenbureau koos er bewust voor geen derde laag aan het pand toe te voegen maar wel het pijnpunt aan te pakken. Door het groen grondig terug te dringen en een pergola op te richten, zou de toegang leesbaar gemaakt worden. Bovendien zou men vanuit de keuken zicht hebben op de parking. De economische crisis dwarsboomde deze plannen.
Later besloot de opdrachtgever de zaal te vernieuwen. Met de nodige tijd en zorg werd het centrum van het restaurant aangepakt: de trap kreeg een opfrisbeurt waarbij veel aandacht uitging naar de detaillering. Samen met Diane Steverlynck ging het ontwerpteam op zoek naar iets unieks dat tegelijkertijd ook de huiselijke sfeer moest herintroduceren. Samen ontwikkelden ze een behangpapier met het motief van een zilveren schaaltje dat gaandeweg verkleint. Het papier werd zo geplaatst dat de degradé start aan de vensters en donkerder wordt naar binnen toe.

Een verbouwing van een heel ander kaliber speelt zich af in Leuven. Een modernistische gezinswoning waarvan recent het dak, de kroonlijst en ramen waren vernieuwd, vormde het voorwerp van het project. Het bureau werd door de opdrachtgever, die nauw betrokken bleef gedurende het hele proces, gecontacteerd om de keuken en badkamer te vernieuwen. Samen onderzochten ze de betekenis van de keuken in zo’n woning. Dit resulteerde in een keuken die op het lijf geschreven is van dit huis. De fronten liggen dieper en ook de kleuren zijn afgestemd op de woning. Zo was er reeds in elke kamer een kleuraccent aanwezig. In de keuken werd gekozen voor de combinatie oranje-blauw. De fronten van de kastjes werden op een intuïtieve manier ingekleurd. In de bibliotheekkastjes werd het eikenfineer van het parket herhaald. Het kleurgebruik werd zo ver doorgedreven dat elk gordijn een andere kleur kreeg, aangepast aan het tablet. Ook de vloer binnen een modernistische woning vraagt om een studie volgens Broekx-Schiepers. In plaats van een traditioneel dambordpatroon te kopiëren, werd een schijnbaar willekeurig patroon in drie kleuren ontwikkeld.

Het project in Lubbeek bewijst dat de aanhouder wint. Maar liefst drie bouwaanvragen, met telkens een verschillend ontwerp, waren nodig om de nieuwbouwwoning middenin het landschap te kunnen realiseren. In het laatste ontwerp werden de sterkste ideeën van de vorige twee fasen overgenomen. Zo wou men de volledige breedte en diepte voelbaar maken om het gebouw in zijn totaliteit te kunnen ervaren. Bovendien hoopten de ontwerpers in elke ruimte de buitenruimte te kunnen betrekken. Ook in dit project werd een extra ruimte ontworpen. Deze dubbelhoge ruimte vormt de inkom die polyvalent gebruikt kan worden en bijdraagt tot de ruimtelijkheid van de woning. In plaats van stereotype dakvensters, zochten de architecten naar een andere oplossing om de relatie met de buitenomgeving aan te gaan. Het resultaat wordt omgeschreven als een dik dak met volume en is geïnspireerd op de dakkapel zoals we ze kennen bij landhuizen. De woning werd bekleed met vezelcementleien en gaat volledig op in de omgeving. Ze is geen vreemde eend in de bijt. Integendeel.

Het laatste gepresenteerde project werd nog niet gerealiseerd. Op een gigantisch, licht hellend perceel waren nauwelijks voorschriften van kracht. Omdat het architectenbureau van mening was dat een woning met dakkap een te groot volume in het landschap zou innemen, besloot het, om het grote programma te realiseren, een deel ondergronds te voorzien. Daarnaast hoopte men doorheen de woning te kunnen wandelen. Men wou geen woning met verschillende kamers zij aan zij maar ook geen loft. Er werd eerder op zoek gegaan naar een paviljoen waarin elke hoek een bepaalde kwaliteit heeft. De ritmiek en symmetrie alsook de gebogen vlakken van o.a. het Sonsbeekpaviljoen zorgden voor voldoende stof tot nadenken. De studie mondde uit in een helder grondplan met vijf koppels van evenwaardige ruimten waarvan de ruimtelijkheid en materialiteit verwijzen naar de inspiratievoorbeelden. De woning, georiënteerd volgens de vier windrichtingen, zal gerealiseerd worden in zichtbaar metselwerk en ter plaatse gestort beton. Nu is het enkel wachten om de sferische lichtinval langs de gecurvde wanden in realiteit te kunnen waarnemen.

A-Z Lezing 2011-2012
Dinsdag 14 februari 2012, 20u
Z33, Hasselt

Partners Orde van Architecten, Assiver, Vande Moortel, Desso, Trespa