De herbestemming van de Chocoladefabriek in Nerem, een deelgemeente van Tongeren, vormt een actueel voorbeeld van groepswoningbouw binnen een erfgoedsite. Zowel het gebouw als de buitenruimte getuigen van een bijzonder industrieel verleden.

 

 

Het dorpslandschap Nerem wordt bepaald door de torens van de fabriek en van de nabijgelegen Sint-Servatiuskerk. Tussen de fabriek en de kerk ligt een woonlint, aan weerszijden van het groene stroomgebied van een naamloze Beek. Door de teloorgang van die twee machten ontstond er een vacuüm dat kans biedt voor de ontwikkeling van een bredere woongemeenschap.

 

 

Het initiatief voor de herbestemming van de Chocoladefabriek komt van a2o-architecten. Ze zochten meer dan een jaar naar een partner om de site aan te kopen en te ontwikkelen en vonden uiteindelijk een investeerder die ambitie had om ‘anders’ te ontwikkelen. In afwachting van de ontwikkeling kreeg het industrieel icoon een tijdelijke invulling met een pop-up bar, exposities, cursussen, een cultuurprogramma en ateliers voor kinderen. Er werden rondleidingen georganiseerd en het gebouw bleek een trekpleister tijdens Open Monumentendag. Zo ontstond er een nieuwe waardering van het erfgoed. De unieke programmering van tijdelijk gebruik zorgde ervoor dat de herbestemming als een gemeenschappelijk project gedragen werd door de plaatselijke gemeenschap en de toekomstige bewoners. Zonder dit bewustwordingsproces zou er geen herbestemmingsproces mogelijk zijn geweest – voorgaande initiatieven van ontwikkelaars die hun tanden stuk beten op de Chocoladefabriek tonen dit aan. Geleidelijk werden plaatselijke gemeenschappen vervoegd door kandidaat-bewoners. Zij werden ook geraadpleegd over de inrichting van het landschap via een participatietraject.

 

 

De overmaat die de fabriek biedt, verleende relatief gemakkelijk plaats voor collectieve ruimtes. Er zijn drie collectieve binnenruimtes – het Atelier, de Passerelle en de Lounge achter het glasraam – plus een grote collectieve tuin. De centrale hoofdingang, met een oppervlakte van 200 m² verdeeld over twee verdiepingen, ligt achter het prominente art-nouveau raam. In de voormalige werkplaats aan de voet van de toren (240 m²) komt de bouwhistorie duidelijk tot uiting in de indrukwekkende constructie van betonnen vakwerken die het dak dragen. Deze collectieve ruimtes zijn zowel gebruiks- als circulatieruimtes en zijn de mooiste ruimtes op de site.

 

 

Marktonderzoek naar woonbehoeftes in het landelijke Nerem leidde tot de keuze om wooneenheden voor verschillende budgetten te ontwerpen. De mogelijkheid om het casco zelf in te richten, of om een afgewerkt product aan te schaffen, maakt de prijsdiversiteit nog ruimer. Er zijn 51 wooneenheden in 17 woningtypes ingepast in de bestaande industriële structuur. Ze zijn qua indeling sterk bepaald door de bouwdiepte en verdiepingshoogte. In de langwerpige vleugels van het fabrieksgebouw volgen de woningen het structurele stramien van de historische betonstructuur, en strekken zich daarin uit van gevel tot gevel. Op de begane grond hebben de bewoners direct toegang tot hun woning via de collectieve tuin. Op de verdieping zijn de woningen ontsloten via twee dakstraten aan weerszijde van de hoofdentree, elk van 240 m².

 

 

De woningtypes onderscheiden zich ook naargelang hun private buitenruimte, die varieert van 9 m² tot 200 m². De private buitenruimtes liggen als tuinen op het maaiveld, als veranda op de loskade waar het treinspoor langs liep, als terras op het dak en als loggia’s achter de gevel. Hekken en poorten blijven achterwege, want de overgang van collectief naar privé is subtiel gematerialiseerd door een kleine optrede naar de terrassen. De collectieve tuin – ontworpen door BuroLandschap – vormt de overgang naar het publieke landschap aan het beekdal.

 

 

Bij projecten waar de bewoners elkaar niet op voorhand kennen en zich dus niet samen engageren, is het beheer van de gemeenschappelijke ruimtes minder evident. In september ’18 vond het eerste bewonersoverleg plaats. De architecten volgen dit in de beginfase nog mee op.

De Chocoladefabriek is een project waar de architecten sterk gepleit hebben voor een collectieve aanpak. Tegelijk opteerde de ontwikkelaar voor een ‘veilig’ parcours. Om het project rendabel te maken, zijn er twee nieuwbouwvolumes voorzien die in een volgende fase gerealiseerd worden: een liggende balk rijwoningen en een toren met appartementen als tegenhanger van de fabriekstoren.

 

De Chocoladefabriek
Adres  Neremstraat 240, 3700 Tongeren
Architect  a2o-architecten
Typologie  herbestemming erfgoed tot 51 appartementen, lofts en gezinswoningen
Collectieve ruimtes  het Atelier, de Passerelle, de Lounge en de grote tuin
Oplevering  2018 – nieuwbouw volgt in latere fase

 

 

Foto’s  a2o

7/2/2019