Al meer dan 450 jaar wordt het alom bekende Antwerpse renaissancegebouw uit 1564 als stadhuis gebruikt, wat op zijn minst gezegd bijzonder is. De restauratie en renovatie van het stadhuis werd in 2014 via een Open Oproep van de Vlaamse Bouwmeester toevertrouwd aan het gecombineerde team HUB, Origin en Bureau Bouwtechniek. HUB werd aangesteld voor de architectuur, Origin waakte over het behoud van het erfgoed en Bureau Bouwtechniek zorgde voor de bouwtechnische kant. Samen met nog enkele andere partners richtten ze voor deze opdracht de tijdelijke vereniging ‘Maatschap Huis van de Stad’ op.
Het stadsbestuur wilde van het stadhuis opnieuw een echt ‘huis van de stad’ maken. De benedenverdieping is opengesteld voor het publiek en alle schepenen en hun kabinetten zijn weer onder één dak gebracht, op de (voordien leegstaande) tweede verdieping van het stadhuis.
Het architectenteam opteerde voor een zachte restauratie, gericht op het herstel van de structuur zonder volledig terug te keren naar het origineel. Het ontwerp van HUB en partners vertrok van vijf algemene doelstellingen: openen, verbinden, verbeelden, behouden (/conserveren) en upgraden.
Net zoals bij vroegere aanpassingen in de 16de en de 19de eeuw toonden de architecten ook nu veel respect voor de essentie van de bestaande structuur. Ze herstelden de historische schil van het gebouw en brachten de hoofdingang terug naar zijn oorspronkelijke locatie op de Grote Markt. De voorgevel en het interieur van het stadhuis zijn volledig gerestaureerd en het gebouw kreeg een belangrijke update wat betreft energievoorzieningen, duurzaamheid en gebruikerscomfort.
De werken zijn gerealiseerd met maximaal behoud van de erfgoedwaarde. De bijzondere decors op ’t Schoon Verdiep en op de Eerste Verdieping zijn respectvol gerestaureerd. Tijdens de restauratie moest ’t Schoon Verdiep een constante temperatuur van 19 graden behouden. In de centrale hal werden ateliers voorzien voor de restaurateurs, terwijl de rest van het gebouw in werf stond.
HUB gaf het gebouw een upgrade door nieuwe toevoegingen zoals donker gebeitste eikenhouten elementen, natuursteen en brons zorgvuldig in te passen binnen het gebouw. Op het Schoon Verdiep werd marmer geïmiteerd door het beschilderen van hout. Aan de lichtkoepel in het plafond van het Schoon Verdiep is een pulserende lichtinstallatie geïnstalleerd die het licht van voorbijgaande wolken imiteert en de verdieping dus blijvend van daglicht voorziet. Studio Lommer ontwierp de tapijten die in de meest prominente ruimtes te vinden zijn, zoals de trouwloper in de trouwzaal.
Op de tweede verdieping zijn de meest ingrijpende wijzigingen gebeurd. Daar zijn de twee binnenste dakstructuren vervangen door nieuwe, lichtere structuren. Zo ontstonden twee hoge vestibules waarlangs het daglicht rijkelijk binnenvalt. Deze verdieping heet sindsdien het Verlicht Verdiep. Net als bij de lagere verdiepingen krijgt kunst ook hier een bijzondere plaats: bovenop de historische koepel prijkt een kunstwerk van Germaine Kruip.
De sanitaire voorzieningen en trappen zijn geclusterd in één hoek, om de rest van het gebouw van deze ingrepen te vrijwaren. Toch zijn technische vernieuwingen in een kantoorgebouw noodzakelijk, ook bij een zachte restauratie. Aangezien alle muren en plafonds van het Schoon Verdiep niet doorboord konden worden, werden de technieken ontdubbeld. Dit is een zeer dure maar de enige optie om de technieken langs boven en onder te laten komen. De ventilatiesystemen werden verborgen in interieurelementen zoals de imposante schouwen of de ingebouwde houten bankjes met roosters. Door deze ingrepen voldoet het gebouw zowel aan de normen van een hedendaags kantoorgebouw als aan de BREEAM-normen, wat zeer uitzonderlijk is voor een monument.
Het stadhuis staat sinds 1999 op de Unesco Werelderfgoedlijst. De renovatie/restauratie kreeg internationale erkenning: dit project was één van de finalisten van Europese erfgoedprijs European Award for Architectural Heritage Intervention 2023.
We bezochten het stadhuis tijdens de Architectuurreis Antwerpen in september 2023, met Rachel Vander Auwera van HUB als gids.
Stadhuis Antwerpen
Opdrachtgever Stad Antwerpen
Locatie Grote Markt 1, Antwerpen
Architecten HUB, Origin, Bureau Bouwtechniek
Partners Daidalos Peutz (akoestiek), BAS (stabiliteit), RCR (technieken), FPC (brandveiligheid), Germaine Kruip
Oplevering 2022
Tekening & beeld © HUB
