De Zwitserse wooncoöperatie Equilibre bestaat sinds 2005, beheert momenteel vijf residenties en heeft daarnaast ook drie gebouwen in aanbouw, allemaal in Genève. Soubeyran is het tweede project van Equilibre en werd in 2016 gerealiseerd in samenwerking met de kleinere coöperatie Luciole. In het gebouw wonen ongeveer 100 mensen, verdeeld over 38 woonunits. Aan de ontwerptafel zat het lokale architectenbureau atba, dat nu kantoor houdt op de gelijkvloerse verdieping van het gebouw. Twee speerpunten van Soubeyran zijn bewonersparticipatie en ecologie. “Dit project gaat veel verder dan louter huisvesting”, vertelt Olivier Krumm, architect, coöperant bij Luciole én bewoner van Soubeyran: “We zijn ook zo ver mogelijk proberen gaan op het gebied van ecologisch bouwen, afvalverwerking en voedselbeheer.”

 

 

Het project Soubeyran is geworteld in de unieke vastgoedgeschiedenis van Genève. Zo komen jonge wooncoöperaties als Luciole en Equilibre voort uit de politieke en culturele beweging van de krakers in de jaren negentig. De vastgoedspeculatie in Genève kende toen een hoogtepunt. Of beter: dieptepunt. Volledige wijken werden door eigenaars-speculanten met opzet leeg gelaten om in afwachting van verkoop aan woekerwinsten louter de waarde van de gronden en gebouwen te laten stijgen. Olivier Krumm, ooit zelf kraker, kan zich de periode nog levendig voor de geest halen: “De situatie leidde tot het ontstaan van een hele reeks collectieve kraakpanden. Op een bepaald moment waren in Genève 140 van dergelijke wooninitiatieven.”

 

Bewonersparticipatie

‘Wooninitiatieven’: de woordkeuze van Olivier kan voor buitenstaanders eufemistisch overkomen. Maar de krakersbeweging was voor hem een leerschool op het vlak van samenleven: “We leerden hoe je een gebouw als microsamenleving collectief moet beheren, hoe je concerten, tentoonstellingen en theatervoorstellingen organiseert, hoe je bistro’s runt tegen zeer betaalbare prijzen… En dat alles vanuit een verlangen om samen kwalitatieve en spannende dingen te doen, veeleer dan er geld mee te verdienen.” Olivier ziet de participatieve wooncoöperaties als een culturele en politieke voortzetting van de krakersfilosofie, maar dan op een meer geïnstitutionaliseerde manier: “Nu is er uiteraard niet langer de angst om uit ons gebouw te worden gezet. Maar we plukken de vruchten van al die geweldige ervaringen, van alles wat we in die jaren hebben kunnen meemaken.”

 

 

Olivier Krumm is ervan overtuigd dat de ‘ziel’ van die krakersperiode in een project als Soubeyran nog steeds aanwezig is: “Het redden en bewaren van het kleinste ding, het renoveren tegen de laagst mogelijke kosten: de focus lag steeds op onze behoeften en het gebruik in plaats van op een bepaalde esthetiek of stijl. Maar dit werd een stijl op zich. Een stijl van handelen die we nu ‘ecologisch bewustzijn’ zouden noemen.” Misschien nog meer dan het ecologische ligt de ziel van Soubeyran volgens Olivier in het participatieve: “We beslissen alles samen tijdens de maandelijkse vergaderingen. Er is geen baas. Taken worden verdeeld. En we proberen er ook de kinderen bij te betrekken.” Kortom, een gebouw als een microsamenleving, als een experiment in collectief leven.

 

Ontwerprestricties

Het participatieve aspect beperkt zich niet tot het beslissingsproces. De bewoners van Soubeyran nemen ook fysieke taken op zich: het onderhoud van het gebouw en de tuin, het schoonmaken van de gemeenschappelijke ruimtes… Zelfs tijdens bouw staken de coöperanten en – toen nog toekomstige  – bewoners de handen uit de mouwen. En ook dat engagement stamt uit de krakersperiode, aldus Olivier: “We voelden de behoefte om deel te nemen aan collectieve taken, om een plek op te knappen, te schilderen, de ingang van de concertzaal  te onderhouden…” Al is hij er zich ook van bewust dat dergelijk engagement niet voor iedereen  is weggelegd en vindt hij het een goede zaak dat er ook meer traditionele wooncoöperaties bestaan, minder geschoeid op de participatieve leest en waarbij professionals instaan voor het beheer en de realisatie van nieuwe projecten. Zolang ze maar hetzelfde doel dienen: een dam opwerpen tegen de ongebreidelde vastgoedspeculatie.

 

 

Voor het ontwerp van Soubeyran wilden Olivier en zijn mede-coöperanten beginnen van een wit blad: “We vonden het heel spannend, een beetje mysterieus zelfs, om te zien hoe we samen een heel gebouw zouden ontwerpen en verbeelden.” De initiatiefnemers kozen ervoor om zichzelf drie ontwerprestricties op te leggen. De eerste was dat elke bewoner of elk gezin door een identieke blootstelling aan het zuiden evenveel recht moest hebben op de zon. Een andere zelfopgelegde beperking was om op het dak geen flats, maar een daktuin te voorzien als collectieve buitenruimte. En de derde ontwerpbeslissing was om het aantal liften te beperken, om economische, ecologische en onderhoudsredenen. Hierdoor moesten de architecten alternatieve routes bedenken om je door het gebouw te verplaatsen, via trappenhuizen en de gemeenschappelijke balkons. “Al deze beslissingen werden collectief genomen”, benadrukt Olivier, “en het door de architecten voorgestelde ontwerp is door iedereen unaniem goedgekeurd.”

 

Klein dorp

Naast de appartementen op de verdiepingen waren de coöperaties Luciole en Equilibre wettelijk verplicht om op het gelijkvloers handelsruimte te voorzien. Maar los van die verplichting wilden Olivier en zijn mede-coöperanten zich zelf ook openstellen naar de buurt: “We wisten dat we met al onze principes, onze strobalen, composttoiletten enz. wat zouden overkomen als de lokale zonderling. Daarom wilden we al in van het begin een bistro openen.” Behalve de bistro, die wordt gerund door een van de bewoners die er bovendien zijn eigen bier brouwt, is er in Soubeyran ook een kapsalon, kunstatelier, shiatsu-praktijk en het architectenbureau atba. “Door al die voorzieningen op het gelijkvloers krijgt het gebouw een uitgesproken openbaar karakter. Je komt hier mensen tegen die je niet of nog niet kent”, vertelt Oliver. “Het is onze thuis. Maar ik noem het ook graag een klein dorp.”

De grootste kwaliteit van zijn ‘klein dorp’ vindt Olivier dat het gerund wordt door de mensen die er wonen: “Idealiter houden mensen van hun huis, koesteren ze het en dragen er zorg voor. Dit is hetzelfde, maar dan op de schaal van 38 families.” Er was een tijd dat Olivier dacht het onmogelijk was om een project als Soubeyran te realiseren. Maar zijn droom werd realiteit. Door de politieke context in Genève. En uiteraard door het coöperatieve model. “Wat dit woonmodel als geen ander kan creëren, is een gevoel van verlangen”, benadrukt Olivier Krumm. “En als dat verlangen aanwezig is, alsook het enthousiasme van een toekomstige bewonersgroep, dan staat er niets je in de weg om een project als dit voor elkaar te krijgen.”

 

Architectuurwijzer bezocht Soubeyran tijdens de Cera Coop Tour naar Genève in oktober 2023.

 

Soubeyran

Adres Rue Soubeyran 7-9, 1203 Genève, Zwitserland
Architect atba SA, Genève
Opdrachtgever Coopérative d’habitation Equilibre & Coopérative Luciole
Programma 38 appartementen met handelsruimte en collectieve voorzieningen
Oplevering 2017

Tekst Bertrand Lafontaine
Beelden Michael Lombarts