De voormalige brandweerkazerne in Maastricht, een gebouw uit de jaren 50, is ontworpen in de geest van de Nieuwe Zakelijkheid, met sobere lijnen en grote overspanningen. Het vertoont opvallende gelijkenissen met de voormalige brandweerkazerne in de Willekensmolenstraat in Hasselt.

Net als in Hasselt kwam ook in Maastricht de brandweerkazerne leeg te staan na de verhuizing van het brandweerkorps. De kazerne in Maastricht bood twaalf jaar lang onderdak aan kunstenaars, maar zonder structurele toekomst. Studio Stad ontwikkelde – in de nasleep van de financiële crisis van 2008 – voor verschillende steden data-driven leegstandskaarten. Die noemden ze bewust “kansenkaarten” om de blik te verleggen van probleem naar mogelijkheid. Ook Maastricht kreeg zo’n kaart. De kazerne dreigde meermaals gesloopt te worden, maar uiteindelijk besloot de stad een nieuwe bestemming te zoeken waarbij Studio Stad niet alleen optrad als architect maar ook de cruciale rol van programmator op zich nam.

Architect Tim Prins verwijst hierbij naar een verdraaid citaat van Jane Jacobs: “old buildings need new ideas.” Jacobs zelf schreef: “new ideas need old buildings”. Daarmee bedoelde ze dat als je een levendige stad wil met economische activiteiten, je oude goedkope gebouwen nodig hebt om nieuwe initiatieven te ontwikkelen. Studio Stad keerde de uitspraak om: oude gebouwen hebben ook nieuwe ideeën nodig. Met andere woorden, als een gebouw er al staat, zoek dan actief naar manieren om het met nieuwe functies te vullen.

Met een beperkt gemeentebudget werden bij de kazerne betonherstel en schilderwerken uitgevoerd. Toch lag de grootste impact van de architecten van Studio Stad bij de programmatie. Ze brachten tientallen potentiële huurders samen en ontwierpen een financieel en sociaal systeem waarin gebruikers zelf investeerden en zo mee het gebouw vormgaven. Op die manier groeide de kazerne uit tot een vaste culturele waarde in Maastricht, met ateliers, kantoren, werkplaatsen en ontmoetingsruimtes. Het project werd gedragen door de gebruikers die er vanaf het begin in investeerden en er nog steeds actief zijn. Naast vaste huurders biedt het complex ook ruimte aan jonge initiatieven die er tijdelijke evenementen organiseren vooraleer door te groeien naar een eigen plek.

De site blijft intussen verder evolueren. Het restaurant Brandweerkantine met terras aan de straatkant werd een geliefde ontmoetingsplek. De architecten zien hoe het gebouw mee leert en groeit, onder meer door vergroening van de omgeving, wat een later initiatief was van de gebruikers zelf. Authentieke elementen uit het oorspronkelijke gebruik werden behouden, zoals de lange wasbak voor de brandslangen, vandaag gekoesterd als uniek erfgoeddetail. Zelfs de toren kreeg een nieuwe culturele rol: dankzij Viewmaster Projects fungeert hij nu als lichtbaken in de stad, met wisselende videoprojecties die bovenin worden getoond.

“De kracht van dit project zit niet enkel in de architectuur, maar vooral in de manier waarop het gebouw relaties en gemeenschapsvorming stimuleert”, vertelt architect Tim Prins. 

De herbestemming van de brandweerkazerne in Maastricht is exemplarisch en illustreert hoe gebouwen nooit echt “af” zijn, maar voortdurend kunnen mee-evolueren met de stad en zich telkens opnieuw aanpassen aan nieuwe behoeften.

Architectuurwijzer organiseerde in het kader van Open Monumentendag een reeks korte lezingen waarin de torens uit de expo Hasselt Torenhoog werden gekoppeld aan bredere reflecties over architectuur, identiteit en de veranderende stad. Dit artikel vertrekt vanuit de lezing van Tim Prins (architect bij Studio Stad) over de herbestemming van de brandweerkazerne in Maastricht, met de slangentoren van de voormalige brandweerkazerne in Hasselt als aanleiding. De kazerne zelf is ook al geruime tijd buiten gebruik.

De Brandweerkazerne

Adres Capucijnenstraat 21, 6211 RN Maastricht (NL)
Architect Studio Stad
Bouwheer Stad Maastricht
Programma kantoren, expositieruimte en horeca
Oplevering 2015

Beelden
De Centrale © Jonathan Vos Photography