Gebouwen in West-Europa hebben een gemiddelde levensduur van 80 tot 100 jaar, waardoor we vandaag geconfronteerd worden met een enorme voorraad sociale appartementsgebouwen, die dringend een reset nodig hebben. Architect Tim Vekemans (RE-ST) benadrukt dat de kosten voor een grondige renovatie vaak even hoog zijn als die voor nieuwbouw. Toch zijn er sterke argumenten om voor renovatie te kiezen.

De noodzaak van behoud en hergebruik

Met Architectuurwijzer pleiten we voor minder sloop en meer hergebruik, ook binnen de sociale woningbouw. Voormalig Vlaams bouwmeester Kristiaan Borret voerde jarenlang een pleidooi voor het stoppen van sloop. Hiermee wil hij aansporen om niet alleen na te denken over de CO₂ die we in de toekomst besparen met energiezuinige nieuwbouw, maar ook over de CO₂ die al in bestaande gebouwen gecapteerd is. William Nelissen, expert innovatie bij woonmaatschappij Wonen in Limburg, ziet nog veel werk aan de winkel: “Circulariteit wordt vandaag veel te weinig meegenomen in het beslissingskader waardoor het behoud van een gebouw – wat een besparing is an sich – niet wordt meegerekend”.

Tijdens de Woonacademie op 26 februari lieten we experts Géry Leloutre (Karbon’ architecture), Tim Vekemans (RE-ST), Lien Vandenbosch en William Nelissen (Wonen in Limburg) in gesprek gaan over de complexe uitdaging van de renovatie van sociale appartementsgebouwen. Hoe pakken we deze renovatieopgave aan en hoe vermijden we sloop in de toekomst?

Brussel als onderzoeksplatform

Architectenbureau Karbon’ werkt in Brussel aan verschillende renovaties van sociale appartementsgebouwen. Géry Leloutre wijst op een belangrijke reden waarom in en rond de hoofdstad minder vaak voor sloop wordt gekozen: “Veel sociale woningen dateren uit de interbellumperiode en de jaren 60 en 70 en hebben dringend een energetische renovatie nodig. Bovendien is er in Brussel weinig ruimte voor nieuwbouw, wat renovatie vanzelfsprekender maakt.”

Tour Goujons in Anderlecht is een innovatief renovatieproject uit hun eigen praktijk, waar een extra gevel werd toegevoegd zonder dat de bewoners hun woning moesten verlaten. Géry vat hun strategie samen als volgt: “Een ontwerp is geen geste, maar een onderzoek.” Het project toont hoe een grondig onderzoek van het gebouw mogelijk maakte dat de woonsituatie van de bewoners verbeterde en zo min mogelijk werd verstoord.

De harde realiteit: financiering en wachtlijsten

Maar renovatie is zeker niet overal de meest voor de hand liggende optie. In Vlaanderen worden sloop en nieuwbouw vaak zelfs bevoordeeld door de huidige subsidiestructuur. Woonmaatschappijen staan dan ook voor een dubbele uitdaging: niet alleen moeten bestaande gebouwen tegen 2050 klimaatneutraal worden, er is ook een dringende nood aan extra sociale woningen. Lien Vandenbosch, experte innovatie bij woonmaatschappij Wonen in Limburg, pleit dan ook voor een combinatie van de twee: “We moeten niet alleen renovaties uitvoeren, maar ook vervangingsbouw realiseren. Dit kan helpen om een meer gediversifieerd woonaanbod te creëren, zodat bewoners mettertijd kunnen doorstromen naar een woning die aangepast is aan hun situatie.”

De weg naar een systematische renovatiecultuur

Vandaag wordt het EPB-EPC-attest gebruikt als basis voor renovatiestrategieën, maar dit blijkt een onbetrouwbare raadgever, volgens expert William Nelissen. Renovatie mag niet enkel neerkomen op het verbeteren van labels, het moet vertrekken vanuit innovatie, onderzoek en een langetermijnbeheer.

Een belangrijke conclusie uit het debat is dat renovatie niet zomaar een technische of financiële keuze is, maar een strategische beslissing. De sprekers zijn het er unaniem over eens dat we kampen met een structureel probleem: “We missen in België een systematisch renovatieplan. Sociale woonmaatschappijen hebben de unieke kans om als eigenaars van volledige gebouwen wel een langetermijnstrategie op te bouwen.”, aldus Tim Vekemans. Daarom moet er volgens de experts een grondige analyse gebeuren per wijk, waarbij renovatie en nieuwbouw elkaar aanvullen binnen een breder plan.

Aan het einde van het debat stelt Tim Vekemans het nog eens scherp: “Anno 2025 moet je verdomd goede redenen hebben om een gebouw te slopen.”, een statement dat kracht geeft om de narratief te veranderen. Renovatie en behoud van bestaande appartementsgebouwen moeten de norm worden, niet de uitzondering. Een toekomstgerichte woonstrategie vraagt om een fundamentele herziening van beleid en financiering, zodat duurzaamheid en publieke huisvesting hand in hand kunnen gaan.

Hoofdbeeld  Rozemaai, RE-ST architecten en Atelier Kempe Thill © Ulrich Schwarz
Beelden in tekst  Tour Goujons, Karbon’ architecture © Maud Faivre