In het centrum van Tilburg (NL), op de hoek van de Oude Dijk en de Kloosterstraat, liggen het klooster en het moederhuis van de Zusters van Liefde. Net als in de meeste religieuze gemeenschappen in West-Europa neemt ook hier de gemiddelde leeftijd toe en krimpt het aantal bewoners. Daarnaast is er bezorgdheid om de toekomst van de site.
Acht jaar geleden contacteerden de lokale ontwikkelaar Van der Weegen en Shift architecture urbanism de zusters om te kijken of ze samen een toekomstvisie konden uitwerken. Op dat moment stond een deel van de gebouwen al leeg.
Masterplan
Het oudste deel van het klooster van de Zusters van Liefde is een rijksmonument. Samen met de achterliggende kloostertuin is het een bijzondere site in de stad. Het gemeentebestuur wilde daarom dat er een kwalitatief stedenbouwkundig en architectonisch project zou komen. De zusters hadden een meer pragmatische wens. Enerzijds moesten hun verouderde woningen, die bovendien vaak niet meer aan de zorgvraag voldeden, vervangen worden. Anderzijds wensten zij een geleidelijke integratie van woningen voor leken binnen het kloostercomplex, met behoud van het moederhuis, de kapel en de besloten kloostertuin.
In samenspraak met de gemeente werkten Van der Weegen en Shift een masterplan uit dat verder bouwt op de historische groei van het kloostercomplex sinds haar stichting in 1843. Verouderde en niet meer te renoveren gebouwen worden afgebroken. Door de toevoeging van nieuwe gebouwen ontstaat een serie van hoven. Elk hof heeft zijn eigen functie, karakter, mate van gesloten- of openheid en mix van bewoners. De hoven functioneren tegelijkertijd als buffer en stapsteen tussen de openbare stad en de meer besloten kloostertuin.
Herkenbare gevels
In de eerste fase is aan de Oude Dijk een nieuwe vleugel met zorgtoegankelijke appartementen voor de zusters gerealiseerd, plus een woonzorgvoorziening. Die laatste is ontworpen door BBM architecten en bevindt zich gedeeltelijk in de nieuwe vleugel en gedeeltelijk in de oude gebouwen. Samen definiëren ze een open hof naar de stad – als nieuwe entree – en een besloten hof als veilige buitenruimte voor de zusters met dementie.
De verschillende betrokken partijen hebben hun belangen op een slimme wijze geïntegreerd. Vier van de 40 appartementen die op dit moment als gemeenschappelijke woonruimten dienen, kunnen in de toekomst ook aan leken verhuurd worden. Zo haalt de huidige eigenaar van het gebouw (een particuliere belegger) een maximaal rendement. Voor de zusters was het belangrijk dat ze deel bleven uitmaken van het grotere geheel en de verhuisbewegingen fysiek en psychisch een minieme impact hadden. Dat vertaalt zich bijvoorbeeld in doorzichten naar de kloostertuin, doorgangen en verbindingen met het bestaande complex en een specifieke architectuur die een hedendaagse interpretatie van het bestaande vormt.
Bijzonder is de rol van de gevels. Zij definiëren de collectieve buitenruimte en hernemen de vormentaal van het bestaande klooster: de verticale ritmering, de proporties van de ramen en de verdeling van de vensters, bijzondere metselwerkdetails, de diepte van de dagkanten, … Zo is de gevel aan de tuin bijvoorbeeld transparanter uitgewerkt, terwijl die aan het open stadshof eerder formeel is.
In de gang, ter plaatse van de voordeuren van de appartementen, zijn brede nissen voorzien. Daardoor wordt de monotonie doorbroken en krijgen de woningen een adres. De materiaalkeuze versterkt dit effect nog: de wanden zijn uit akoestische overwegingen in betonsteen gebouwd en de nissen in wit stucwerk. Op het gelijkvloers is de kloostergang verbijzonderd door een tegelpatroon als reminiscentie aan de vloeren in het rijksmonument.
Het vervolg
In 2020 wordt de tweede fase van het masterplan aanbesteed. Op de plaats van een verouderde vleugel uit de jaren 1980 komen twee nieuwe gebouwen, naar een ontwerp van Shift, te huur en te koop voor leken. Het naastliggende gebouw wordt gerenoveerd. Hierin komen betaalbare startersappartementen midden in het centrum van Tilburg. Ontwikkelaar Van der Weegen zelf neemt zijn intrek in het voormalige keukengebouw aan de Kloosterstraat.
Joep Gosen
18/06/2020
Oude Dijk Tilburg
Adres Oude Dijk 7, 5038 VM Tilburg, Nederland
Architect Shift architecture urbanism
Opdrachtgever Van der Weegen Bouwontwikkeling
Programma 36 zorgtoegankelijke appartementen & 4 gemeenschappelijke ruimtes voor zusters met een beperkte zorgbehoefte
Oppervlakte 5.500 m² incl. kelder
Oplevering 2019
Foto’s René de Wit
Tekeningen Shift architecture urbanism
