In het midden van een wijk in München vol strenge, witgestucte gebouwen staat een blok dat zich subtiel onderscheidt van haar omgeving: een geprofileerde gevel, een turquoise luifel en scherpe diagonalen accentueren een woongebouw dat de ruimtelijke uitwerking van een vernieuwende visie op opdrachtgeverschap en (samen)wonen is. San Riemo, een gebouw met 27 appartementen en ruimten voor een bevlogen sociaal programma op de begane grond, is boven alles een test van de filosofie van opdrachtgever KOOPERATIVE GROSSSTADT, dat met dit bouwproject de grenzen van haar eigen ambities en het wetgevende kader heeft verkend. Die ambities concentreren zich grofweg rondom drie thema’s: bouwen voor en met bewoners, bouwen voor een zo gemengd mogelijke gemeenschap, en bouwen met het oog op de lange termijn.

De combinatie van deze thema’s uit zich het sterkst in het meest in het oog springende element van het ontwerp: een serie karakteristieke plattegronden waarin een zeer grote verscheidenheid aan woningen is terug te vinden. Door middel van niet-dragende scheidingswanden zijn de door een grid van betonnen kolommen gedragen vloervelden onderverdeeld in appartementen die in de toekomst eenvoudig groter of kleiner kunnen worden gemaakt. Deze opzet volgt een bedrieglijk eenvoudige formule – maximale standaardisatie leidt tot maximale vrijheid – die in dit geval extra waarde heeft gekregen door een prettige eigenaardigheid: ieder appartement is georganiseerd rondom een ruim centraal vertrek dat tegelijkertijd dienstdoet als vestibule, als corridor en als keuken. Deze opzet levert een even efficiënte als ingenieuze organisatie op, waarin alle verkeersruimte ook dienstdoet als verblijfsruimte. Het gebouw is in de lengte opgedeeld in drie gelijke traveeën, waarvan de middelste volledig is gevuld met een reeks van deze ‘keukenkamers’, twee centrale trappenhuizen en alle sanitaire ruimten. Hierdoor zijn de aan de gevels grenzende zones aan weerszijden volledig vrijgespeeld voor leef- en slaapvertrekken, die min of meer vrijelijk kunnen worden verdeeld over de afzonderlijke keukenkamers. Aan de westgevel grenzen de vertrekken aan een smalle, grotendeels met translucente beplating beklede balkonstrook die doorloopt over de gehele lengte van het gebouw en waarin, in analogie naar balkons.

De behandeling van het exterieur – geprofileerde en wit gecoate staalplaat, scherpe driehoekige ramen op de begane grond, felgekleurde luifels, strakke zwartgelakte kozijnen – geeft de ietwat gezette gebouwmassa een flinterdunne lichtheid. Het gebouw heeft hierdoor iets weg van een levensgrote maquette of, meer preciezer nog, een nauwgezette kartonnen kopie van de werkelijkheid uit het oeuvre van de in München geboren en opgeleide kunstenaar Thomas Demand. Het is een eigenschap waarmee het project zich onderscheidt van haar omgeving en die de volwassenheid van de traditie van coöperatief opdrachtgeverschap in Duitsland onderschrijft: dat het gebouw in 2022 een belangrijke Duitse architectuurprijs won kan in gelijke mate worden toegeschreven aan de bezielde grondbeginselen achter het project én aan de excellente architectonische uitwerking daarvan van de hand van ARGE SUMMACUMFEMMER (Leipzig) en Büro Juliane Greb (Gent).

De unieke opzet van San Riemo is ongetwijfeld niet voor iedereen weggelegd, maar ze vormt zonder meer een zeer tot de verbeelding sprekend antwoord op de (samen)woonwensen van een specifieke gemeenschap van opdrachtgevers-bewoners. De uitzonderlijke eigenheid van het gebouw is een welkome breuk met de trend dat appartementen steeds generieker worden, en bewijst dat een uitdagende combinatie van wensen en eisen – betaalbaarheid, flexibiliteit, sociale duurzaamheid – kan leiden tot gebouwen vol met karakter en kwaliteit.

San Riemo

Adres Elisabeth-Mann-Borgese-Straße 24, 81829 München, Duitsland
Architect ARGE SUMMACUMFEMMER en Juliane Greb
Opdrachtgever KOOPERATIVE GROSSSTADT
Programma 27 appartementen en collectieve ruimtes
Oplevering 2020

Foto’s Petter Kragg en Florian Summa
Tekst Tim Peeters